یکی از مسائلی که بیماران را بسیار می‌آزارد و سبب رنجش آنان می‌شود، ملاقات مکرر عیادت‌کنندگان است. آری، اسلام بر عیادت بیمار تأکید فراوان می‌کند و آن را جزیی از حقوق واجب مسلمانان می‌داند؛ اما بر این مهم نیز سفارش می‌کند که لازم نیست هر روز از آنها عیادت کنید؛ بلکه بین ایام عیادت، فاصله بیاندازید و برای مثال، هر چهار روز یک بار به ملاقات بیمار بروید.

اهمیت و توجه فوق‌العاده اسلام به مسئله عیادت، باعث شده است تا دستورها و آدابی را برای این امر ذکر کند که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1- پیمودن حداقل دو کیلومتر برای ملاقات بیمار

یکی از مواردی که در سیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به ثبت رسیده است، عیادت از برخی بیماران، حتی در دورترین نقطه شهر است.(1) این عنایت ویژه، سبب شده است تا معصومان(علیهم السلام) بر مسافت یک میل (دو کیلومتر) برای دیدار بیماران تأکید کنند.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به حضرت علی(علیه السلام) فرموده است: «یَا عَلِیُّ سِرْ سَنَتَیْنِ بَرَّ وَالِدَیْکَ سِرْ سَنَةً صِلْ رَحِمَکَ سِرْ مِیلًا عُدْ مَرِیضاً سِرْ مِیلَیْنِ شَیِّعْ جَنَازَةً سِرْ ثَلَاثَةَ أَمْیَالٍ أَجِبْ دَعْوَةً سِرْ أَرْبَعَةَ أَمْیَالٍ زُرْ أَخاً فِی اللَّهِ سِرْ خَمْسَةَ أَمْیَالٍ أَجِبِ الْمَلْهُوفَ سِرْ سِتَّةَ أَمْیَالٍ انْصُرِ الْمَظْلُوم؛(2) ای على! براى نیکى به والدین دو سال راه‏ بپیما و براى صله رحم یک سال راه‏ بپیما و براى عیادت بیمار، یک میل و براى تشییع جنازه، دو میل و براى اجابت دعوت مؤمن، سه میل و براى زیارت برادر مؤمن، چهار میل و براى دستگیرى گرفتار، پنج میل و براى یارى مظلوم شش میل راه‏پیمایى کن‏.»

جالب آنکه تعیین این مسافت در زمانی است که انسان از کم‌ترین وسیله حمل و نقل برخوردار بوده است و بیشتر مردم، حتی مسیرهای طولانی را پیاده طی می‌کرده‌اند.

2- عیادت کامل

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره کیفیت عیادت کامل می‌فرمود: «أَنَّ مِنْ تَمَامِ عِیَادَةِ الْمَرِیضِ أَنْ یَدَعَ أَحَدُکُمْ یَدَهُ عَلَى جَبْهَتِهِ أَوْ یَدِهِ فَیَسْأَلَهُ کَیْفَ هُوَ وَ تَحِیَّاتُکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْمُصَافَحَةِ؛(3) عیادت تام و کامل آن است که دست خود را بر پیشانی یا دست مریض بگذارد، و از حال [امروز و دیروز] او سؤال کند، و بهترین تحیت و درود بین شما آن است که دست بدهید.

3- هدیه دادن به بیمار

یکی از رسوم بسیار شایسته، میان بسیاری از مردم، همراه داشتن هدیه برای عیادت مریض است. این تحفه برای کودکان بیمار، معمولا اسباب‌بازی و برای بزرگ‌ترها شیرینی و یا چیزهایی است که باعث تقویت نیروی جسمی و یا روحی بیمار می‌شود. این عمل، همان دستور دین مبین اسلام است که بر بردن تحفه برای بیمار، تأکید می‌کند و آن را باعث آرامش خاطر بیمار می‌داند.

دستور به عیادت بیماران، و دعا بر بالین بیمار و به‌ویژه دستور به عیادت بیماران همسایه و یا فقرا و ... برای افزایش پیوند و محبت بین اهل اسلام است؛ از اینرو این دین آسمانی، یکی از آداب عیادت را ملاقات با بیمارانی می‌داند که در زمان بیماری عیادت‌کننده به دیدن او نیامده‌اند تا ضمن جلوگیری از قطع ارتباط، این عیادت، باعث تحکیم پیوندها شود

در روایت است که چند نفر از شیعیان به عیادت مریضى می‌رفتند. آنان این‌گونه نقل می‌کنند که بین راه به امام باقر(علیه السلام)برخوردیم. امام(علیه السلام) فرمود: «کجا می‌روید؟» گفتیم: «به عیادت فلان ...» فرمود: «بایستید.» ایستادیم، فرمود: «آیا سیب یا گلابى یا کمى عطر یا یک قطعه عود و ... براى هدیه برداشته‏اید؟» گفتیم: «نه چیزى از اینها همراه‏ ما نیست.» فرمود: «مگر متوجه نیستید که تحفه، باعث آرامش خاطر و راحت روان مریض است.» (4)

4- دعا بر بالین بیمار

دعا برای سلامتی و عافیت بیمار از دیگر آداب عیادت است. سلمان می‌گوید که نبى اکرم (صلی الله علیه و آله) به عیادت من آمد؛ در حالی که من در بستر بیماری بودم. آن حضرت [در حقم دعا کرد و] فرمود: «[اى سلمان!] خداوند، رنج تو را برطرف و اجرت را زیاد کند و بدن و دینت را تا آخر عمر محفوظ نگه دارد.» (5)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سفارش می‌کرد که بر بالین مریض، هفت مرتبه جمله «أَسْأَلُ اللَّهَ الْعَظِیمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ أَنْ یَشْفِیَکَ» را بگویید تا در صورت فرا نرسیدن اجلش شفا یابد. (6)

5-امید دادن به بیمار

یکی از مسائلی که بیماری؛ به ویژه بیماریهای صعب العلاج را طولانی و معالجه را دشوارتر می‌کند، مأیوس شدن از سلامتی و ضعیف شدن روحیه است. اسلام، وظیفه عیادت‌کنندگان می‌داند تا روح امید را در بیمار زنده کنند و وی را به سلامتی امیدوار سازند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «إِذَا دَخَلْتُمْ عَلَى الْمَرِیضِ فَنَفِّسُوا لَهُ فِی الْأَجَلِ فَإِنَّ ذَلِکَ لَا یَرُدُّ شَیْئاً وَ هُوَ یُطَیِّبُ النَّفْسَ؛(7) هرگاه بر بالین بیمار رفتید، او را به [زندگى و] تأخیر مرگ امیدوار سازید که [گرچه این امید] سبب برگشت چیزى نمی‌شود؛ اما سبب دلخوشى بیمار می‌شود.»

در این حدیث شریف، خوشدل کردن بیمار و امید بخشیدن به او، به عنوان یک درمان مطرح شده است. دلیل آن این است: بیماری که از هجوم درد، افسرده‌حال و اندوهگین است، دچار ضعف روحى است و این ضعف روحى، بیمارى او را قوت می‌بخشد و اگر روح او تقویت شود بیمارى را از خود می‌راند. (8)

یکی از رسوم بسیار شایسته، میان بسیاری از مردم، همراه داشتن هدیه برای عیادت مریض است. این تحفه برای کودکان بیمار، معمولا اسباب‌بازی و برای بزرگ‌ترها شیرینی و یا چیزهایی است که باعث تقویت نیروی جسمی و یا روحی بیمار می‌شود

6- فاصله بین ایام عیادت

یکی از مسائلی که بیماران را بسیار می‌آزارد و سبب رنجش آنان می‌شود، ملاقات مکرر عیادت‌کنندگان است. آری، اسلام بر عیادت بیمار تأکید فراوان می‌کند و آن را جزیی از حقوق واجب مسلمانان می‌داند؛ اما بر این مهم نیز سفارش می‌کند که لازم نیست هر روز از آنها عیادت کنید؛ بلکه بین ایام عیادت، فاصله بیاندازید و برای مثال، هر چهار روز یک بار به ملاقات بیمار بروید. رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌فرمود:«أَغِبُّوا فِی الْعِیَادَةِ وَ أَرْبِعُوا إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَغْلُوباً؛(9) عیادت را با فاصله و چهار روز در میان انجام دهید؛ مگر اینکه بیماری غلبه پیدا کرده باشد (از سلامت بیمار مأیوس شده باشید).» همچنین در برخی روایات هر سه روز یک بار را برای عیادت مناسب دانسته‌اند. (10)

7- عیادت کوتاه

مسئله دیگری که بیماران را رنج می‌دهد، نشستن و صحبت کردن طولانی ملاقات‌کنندگان است؛ زیرا مهم‌ترین چیزی که بیمار به آن نیاز دارد، آرامش و سکوت است و بر هم زدن این آرامش که با نشستنهای طولانی به وجود می‌آید اگر سخت‌تر از تحمل درد و رنج نباشد،‌کم‌تر نخواهد بود. به همین علت، شارع مقدس از عیادتهای طولانی به شدت نهی فرموده است؛ چنان که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمود: «أفضَلُ العِیادَةِ اَجْراً سُرعَةُ القِیامِ مِن عِندِ المَریضِ؛

(11) برترین عیادت از نظر اجر و پاداش، عیادتی است که [کوتاه باشد و عیادت‌کننده] سریع‌تر از نزد بیمار بلند شود.»

8- عیادت پس از سه روز

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در آداب عیادت بیماران بر این نکته تصریح می‌فرماید که بیمار را قبل از سه روز، عیادت نکنید و در صورتی که بیماری بیش از آن به طول انجامید به ملاقات او بروید.(12)

9- نخوردن چیزی نزد بیمار

از دیگر آداب و دستورهای اسلامی، هنگام دیدار با بیماران، نخوردن چیزی، نزد آنان است. حضرت علی(علیه السلام)می‌فرماید: «نَهَى رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله) أَنْ یَأْکُلَ الْعَائِدُ عِنْدَ الْعَلِیلِ فَیَحْبِطُ اللَّهُ أَجْرَ عِیَادَتِهِ؛(13) رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از [چیزی] خوردن عیادت‌کننده نزد بیمار نهی می‌کند؛ زیرا خداوند پاداش عیادتش را از بین می‌برد.»

شاید بتوان علت این دستور را این‌گونه بیان کرد: اول آنکه خوردن چیزی در مقابل بیماری که قادر به خوردن آن چیز نیست، خلاف ادب است؛ چنانچه در دستورهای اسلامی‌از خوردن چیزی در مقابل روزه‌دار نهی شده است. دوم: پذیرایی از عیادت‌کنندگان علاوه بر آنکه زحماتی را برای خانواده بیمار به وجود می‌آورد، هزینه‌های مضاعفی را بر دوش بیمار و خانواده او می‌گذارد. چنین برنامه‌ای را درباره خانواده مصیبت‌دیده نیز مشاهده می‌کنیم. چنان‌که دین اسلام، دستور مى‏دهد تا چند روز براى خانواده مصیبت‏زده غذا آماده و براى آنان فرستاده شود.

دعا برای سلامتی و عافیت بیمار از دیگر آداب عیادت است. سلمان می‌گوید که نبى اکرم (صلی الله علیه و آله) به عیادت من آمد؛ در حالی که من در بستر بیماری بودم. آن حضرت [در حقم دعا کرد و] فرمود: [اى سلمان!] خداوند، رنج تو را بر طرف و اجرت را زیاد کند و بدن و دینت را تا آخر عمر محفوظ نگه دارد

امام صادق(علیه السلام) مى‏فرمود: «زمانى که جعفر بن ابی طالب(علیه السلام) به شهادت رسید، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به فاطمه(سلام الله علیها) فرمود: «براى اسماء بنت عمیس غذا تهیه کن و تا سه روز با سایر بانوان، نزد او بمانید.» از آن زمان پخت غذا براى اهل مصیبت تا سه روز، سنت شد.» (14)

10- عیادت از کسی که به عیادت تو نیامده است

بررسی دستورهای اجتماعی اسلام، ما را به این مهم رهنمون می‌کند که اتحاد و اخوت بین اجتماع مسلمانان اصل اساسی در اوامر اسلام را تشکیل می‌دهد. دستور به عیادت بیماران، و دعا بر بالین بیمار و به‌ویژه دستور به عیادت بیماران همسایه و یا فقرا و ... برای افزایش پیوند و محبت بین اهل اسلام است؛ از اینرو این دین آسمانی، یکی از آداب عیادت را ملاقات با بیمارانی می‌داند که در زمان بیماری عیادت‌کننده به دیدن او نیامده‌اند تا ضمن جلوگیری از قطع ارتباط، این عیادت، باعث تحکیم پیوندها شود. به همین دلیل رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دستور می‌دهد: «عُدْ مَنْ لَا یَعُودُک؛(15) عیادت کن از کسی که به عیادت تو نیامده است.»

11- بیمارانی که عیادت نمی‌شوند

الف. عیادت سه مریض: صاحب دمل، درد چشم و درد دندان.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «ثَلَاثَةٌ لَا یُعَادُّونَ صَاحِبُ الرَّمَدِ وَصَاحِبَ الضِّرْسِ وَصَاحِبُ الدُّمَلِ؛(16) سه بیمار عیادت نمی‌شوند؛ بیماری که چشم درد دارد، و کسی که دندان درد دارد و کسی که دمل دارد.»

ب. شارب خمر

امام صادق(علیه السلام)از قول رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: «شَارِبُ الْخَمْرِ إِنْ مَرِضَ فَلَا تَعُودُوهُ وَ إِنْ مَاتَ فَلَا تَحْضُرُوه؛(17) اگر شارب خمر مریض شد به عیادت او نروید و اگر فوت کرد در تشییع جنازه‌اش حاضر نشوید.» 

 پی نوشت ها :

(1) عیون الأثر، أبو الفتح، دارالقلم، بیروت، چاپ اول، 1414ق، ج2، ص 400 و بحارالأنوار، علامه مجلسى، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404ق، ج16، ص 228.

(2) من‏لایحضره‏الفقیه، ج 4، ص361‏.

(3) مستدرک‏الوسائل، ج 2، ص 92.

(4) الکافی، ج 3، ص 118.

(5) امالی، شیخ طوسى، دارالثقافة، قم، 1414 ق، ص632.

(6) «از خداوند بزرگ، پروردگار عرش عظیم، مسئلت دارم که شفایت دهد»: الدعوات، ص223.

(7) مستدرک‏الوسائل، ج 2، ص 154.

(8) گنجینه معارف شیعه، محمد باقر کمره‌ای، چاپخانه فردوسى، تهران‏، چاپ اول‏، ج‏1، ص450.

(9) امالی، شیخ‏ طوسی، ص 639.

(10) کنز العمال، حسام الدین هندی، صفوه السقا، الرساله، بیروت، 1405ق، ج9، ص103، ش25187.

(11) همان، ج9، ص97، ش25153.

(12) همان، ص 210، ش 25700.

(13) دعائم ‏الإسلام، تمیمى مغربى، دار المعارف،

30) الکافی ، ج3 ، ص 217.(14)

(15) کنز العمال، ج9، ص 97، ش25150 و من‏لایحضره‏الفقیه، ج 3، ص 300.

(16) الکافی، ج 6، ص 397.

(17) امالی‏، شیخ طوسی، ص 182.

منبع : تبیان