همانطوری که می دانید دانشمندان برای پی بردن به اسرار و تشکیلات زندگی زنبور عسل و مورچه آنها را در جعبه شیشه ای قرار می دهند و با دقت تمام مطالعه می کنند ولی موریانه را نمی توان در جعبه شیشه ای قرار داد زیرا اصلا طاقت تحمل نور را ندارند.

مشاهده درون لانه موریانه نیز کار آسانی نیست این لانه آنقدر سفت و سخت است که هیچ نوع سیمان بشری آن استحکام را ندارد انبر های فولادین قادر به خراب کردن لانه موریانه نیست جز این که آن را با باروت منهدم نمایند یا با مته الکتریکی سوراخ کنند به هیچ وسیله دیگر اسرار لانه اسرار آمیز موریانه از پرده برون نخواهد افتاد .

دوویل حشره شناس معروف که با علاقه تمام  اشتیاق مطالعه اسرار لانه موریانه را در سر داشت به این منظور به کنگو مسافرت کرد ولی بومیان آن منطقه طبق عقاید خرافی که درباره موریانه داشتند و آن را مقدس می دانستند به هیچ وجه حاضر به همکاری با او نشدند و دوویل ناچار لباسی سراپا از چرم تهیه کرد و پوشید و سر و صورت خود را با دقت ماسک زد تا در حین عمل از ضربات نیش هزاران سرباز موریانه که او را آنا محاصره می کنند در امان باشد  . بالاخره پس از طی این مقدمات با بهره برداری مخصوصی توانست مقداری از اسرار زندگی این جانور را مطالعه کند .

در اینجا توجه به این نکته نیز لازم است که بعداز این همه تجهیزات و تحمل مشقتهای فراوان تا صبر و حوصله ای در بین نباشد پرده از روی تمدن جالب آن برداشته نمی شود چون گشودن لانه موجب پدید آمدن یک وضع درهم و برهم فوق العاده ای می گردد ودر این حال وضع زندگی معمول موریانه  به هیچ وجه در نظر مجسم نمی شود . باید مدتها صبر کرد تا وضع لانه به حالت عادی برگردد علاوه بر همه این مشکلات امکان وصول به آخرین طبقات زیر زمینی لانه موریانه که اغلب چندین متر در عمق زمین فرورفته است بسیار مشکل است .

این معماران چیره دست

موریانه معمولا در آفریقا و استرالیا زندگی می کند و ساکنین آن نقاط چنانکه می دانیم هنوز در علم و تمدن آنقدرها پیشرفت ننموده اند . در اروپا و آمریکا که مهد دانشمندان حشره شناس است موریانه معمولا خانه نمی کند . یعنی لاین جانور اساس تمدن شگرف خودرا در مناطقی پایه گذاری کرده است که هنوز انسانهای آن مناطق در مراحل ابتدایی تمدن هستند .

اگر در آفریقا و استرالیا روزی برای گردش و تفریح از خانه بیرون بروید ممکن است در صحرا تپه هایی که سه یا چهار متر سر به آسمان کشیده است توجه شمارا جلب کند این تپه های نسبتا بلند شهر موریانه است این ساختمانهای محکم و منظم از آثار بلوغ و تمدن معماران چیره دست عالم حشرات است .چنانکه که مدانید زنبور عسل برای خود شهر می سازد ودر یک کندو گاهی تا 50هزار زنبور زندگی می کنند مورچه ها نیز شهرهایی که از شهر زنبور عسل بزرگتر است به وجود می آورند تعداد مورچه ای که در شهر مورچه زندگی می کند گاهی به ششصد هزار می رسد  ولی شهر موریانه از این دو بزرگتر است چنانکه از روی تخمینی که زده شده یک لانه موریانه در آفریقای جنوبی قریب به 3 میلیون از این موجودات شگرف را در خود جای داده است و این تعداد که در یک لانه زندگی می کنند برابر جمعیتی است که در شهر شیکاگو است .

در استرالیا لانه هایی است که قاعده آن سی متر و ارتفاع آن از سه تا چهار متر و اگر تعجب نکنید گاهی تا شش متر نیز بالغ می شود در داخل بعضی از آنها ستونهای بلندی است بطوری که نوک نیزه اسب سوار به قله آن نمی رسد منظره مهیب این ساختمانها با مقاومت عجیبی که در مقابل حملات طوفانها و سیلها دارد مارا بیاد اهرام فراعنه مصر می اندازد که هزاراها سال است همجنان استوار مانده است .

آنچه بیش از هر چیز هر بیننده هوشمند را به شگفتی می آورد این است که موریانه یک حشره زیر زمینی است ، ابتدا طبقات لانه خودرا در داخل زمین بنا می کند و آنچه که به چشم ما می آید یک نوع سر پوش بشمار میرود این حشره نابینا آنچه را که بنا می کند خودش نمی بیند حتی اگر هم نابینا نبود نمی توانست ببیند به علت این که از درون زمین هیچ گاه خارج نمی شود . لذا این حیوان خودش نمی داند که چه کار مهمی انجام داده است آنچه مسلم است زبر دست ترین معمار بشر هرگز قدرت ندارد با چشم بسته موفق به ایجاد اینگونه ساختمانهای محکم و بدون عیب و نقص گردد .

نمونه هایی از تمدن حیرت انگیز موریانه

 در زندگی موریانه مطالب عجیبی هست که هریک نمونه بسیار روشنی از درجه تمدن آن بشمار می رود و بعضی از آنها ذکر می شود  :

1-مأمورین رفت و روب شهر کیسه هایی به زیر شکم دارند که زباله ها را در آن جای می دهند و همین که پر شد بر می گردند و محتویات کیسه را در محفظه های بزرگی می ریزند اما این زباله هارا به این صورت نمی گذارند بلکه پس از یک رشته اعمال شیمایی که توسط مهندسین و شیمیدانهای برجسته ای ، معمول می گردد به غذای مطبوع و مفید تبدیل می گردد .

2- موریانه ها بیشتر از چوب تغذیه می کنند اما موضوع به این سادگی نیست که چوب را به همین صورت بخورند بلکه آنرا به وسیله اعمال شیمایی بصورت غذای مطبوع خود در می آورند .

3- موریانه در کمتر از 26درجه حرارت نمی تواند زندگی کند و لذا برای تعدیل حرارت لانه تکه های ریز چوبهای مرطوب و علفهایی را که در عمق زمین جمع آوری کرده اند تبخیر نموده  هوای متعادلی به وجود می آورد و با اینکه هرکدام از طبقات لانه و هر یک از حجره ها احتیاج به حرارت مخصوصی دارد با این وصف درجات  حرارت لازم همه طبقات را تنظیم می کند و بطوری در تنظیم هوای لانه رعایت دقت می شود که در تابستان از 85 درجه فارنهایت تجاوز نمی کند و در زمستان 80 درجه پایین تر نمی آید .

4- موریانه اغلب در جاهای گرم و خشک افریقا زندگی می کند و از طرفی به رطوبت و آب احتیاج شدید دارد دانشمندان پس از تحقیق و کاوش به این نکته رسیده اند و حشره مرموز آب را توسط هوا به دست می آورد یعنی بخار و هوارا توسط یکی از اعضاء بدن خود می گیرد بااعمال اسرار آمیزی آن را به آب تبدیل می کند .

5- یک دشمنی آشتی ناپذیر قدیمی میان مورچه و موریانه موجود است و لذا موریانه برای رهایی از نیش تیز و شاخکهای خطرناک مورچه از سطح زمین به اعماق تاریک آن پناه برده و تمن حیرت انگیز خود را در آنجا گسترش داده است و برای دفاع از این دشمن ، ارتشی ترتیب داده و به سد بندی پرداخته است بطوری که اگر این حیوان در مقابل دشمن خود ساخته است با جثه ی کوچک آن مقایسه کنیم هزار ها مرتبه از سدهای بزرگی که بشر ساخته است نیرومندتر است . وضع موریانه از لحاظ تشکیلات لشکری مثل این است که یک کشور ضعیف برای دفاع در مقابل قلعه های محکم نظامی بسازد . سرباز خانه درست کند سلاحهای مختلف اختراع کند و گازهای سمی بوجود بیاورد .

6- برای ساختن لانه ، کارگران ذرات خاک و ماسه را با هم مخلوط می کنند و آنها را با آب و دهان اسرار آمیز خود ممزوج می نمایند که بعد از خشک شدن بصورت سیمان بسیار محکمی در می آید بطوری که بشر با این همه پیشرفتهای صنعتی تاکنون سیمانی به این محکمی نتوانسته است بسازد ساختمانهای آنها که با این مصالح ساخته می شود استحکام عجیب و مقاومت غیر قابل توصیفی دارند و قرنها در مقابل سیلها و بارانهای شدید همچنان پابرجا است .

لانه های متعدد با ترتیب هندسی در فواصل معینی از هم قرار می گیرند و هر لانه مانند یک شهر کامل به تمام تجهیزات لازم زندگی مجهز است و دارای خیابانها و معابر منظم و متعددی است که به مرکز شهر که مقر خاندان سلطنتی است متصل می گردد و همچنین دارای طبقات و حجره های متعددی است که هریک ازآنه برای منظور خاصی ساخته شده است .

انعکاسی از اسرار درون لانه موریانه ها  

هر چند در بیرون از لانه کوچکترین اثری از زندگی میلیونی موریانه دیده نمی شود ودر ظاهر سکوت عجیبی بر شهر اسرار آمیز موریانه ها حاکم است ولی در داخل لانه غوغای یک زندگی خیره کننده ای که با مشکلات بسیاری دست و پنجه نرم می کرده و آنها را علاوه بر اینکه مرتفع ساخته است یک تمدن حیرت انگیزی به وجود آورده است به چشم می خورد . حشره شناسانی که پرده از روی اسرار این لانه ها برداشته و ارمغانهای قابل توجهی به جهان بشریت تقدیم داشته اند می گویند در زیر گنبد لانه ی نخستین چیزی که به چشم می خورد خیابانها و معابر متعددی است که با نظم دقیق و ترتیب خاصی ساخته شده است و کلیه آنها به مرکز شهر وصل می گردد در مرکز شهر آپارتمان مخصوص شاه و ملکه قرار دارد و از قرارگاه سلطنتی جاده های نسبتا بزرگی به عمق زمین کشیده شده و اطاقهای وسیعی با ستونهای استوار بچشم می خورد این اطاقها مسکن طبقه مخصوصی از موریانه است .

مهندسین شهر که در حقیقت طبقه خاصی از موریانه است در ساختن راهها و معابر ابتکار هایی بخرج داده اند از جمله این که در فواصل معینی گاراژهایی ساخته اند که کارگرهای باربر و مامورین تهیه مواد غذایی در آنها استراحت کنند و جاده ها را طوری ساخته اند که کارگرها به آسانی بتوانند از کنار یکدیگر عبور کنند گاهی در موارد استثنایی که رفت و آمد زیاد می شود ابتکار دیگری بکار می برند و دو راه در موازات هم می سازند که یکی مخصوص آمدن ودیگری برای رفتن است در اینجا نکته مهم اینست که انضباط شدید و رعایت مقررات عبور و مروری که درجهان موریانه حاکم است در هیچ یک از جانوران روی زمین حتی انسانها دیده نشده است .هر چه از طبقات لانه رو به پایین می رویم همان اندازه با فراوانی موریانه های جوانی مواجه می شویم در طبقات پایین انبارهایی بچشم می خورد که مملو از تکه چوب های جویده شده و پوسیده و علفهای بریده شده است این انبارها مرکز ذخائر سکنه است و جنانکه گفته شد این تکه چوبها و علفها را با مهارت مخصوصی بصورت غذای مطبوع خود در می آورند .

بطور کلی تمام تجهیزات و لوازم یک زندگی در لانه موریانه تهیه شده است حتی اگر تعجب نکنید یک طبقه از طبقات لانه ، مخصوص گورستان است که اجساد مردگان خود را در آنجا دفن می کنند. عجیب تر این که این حیوان تا احساس کند که ساعت مرگ فرا رسیده است با پای خود بجایی که محل دفن اموات است می رود و آنجا جان می سپارد بطوری که هرگز موریانه ای دیده نشده است که آنرا از محل کار خود به محل مردگان برده باشند مگر این که در اثر جنگ کشته شده باشد که در این صورت بوسیله مأمورین مخصوص حمل اموات ، به گورستان حمل می شود .

موریانه اهمیت زائد الوصفی به ترمیم و تعمیر لانه می دهد بطوری که حتی کوچکترین سوراخی در لانه ایجاد شود کارگران با شتاب تمام به مرمت آن می پردازند و این مسئله برای آنها از مسائل مهم حیاتی بشمار می رود . زیرا اگر در این موضوع کوچکترین مسامحه ای بکند دشمنان بی شماری که در کمین دارند به داخل لانه راه یافته وسیاه مرگ و نابودی آنها را فراهم می سازند .

ملکه موریانه معمولا در هر ثانیه یک تخم و در 24 ساعت 486000 و بالاخره در یکسال در حدود 31000000 تخم می گذارد.