زیارت قبور امامان معصوم (ع) در حقیقت، همان برقرارى ارتباط روحى و هماهنگى قلبى و عملى با آن بزرگواران است؛ چه این زیارت با رفتن به کنار قبر مطهر و مقدس آن بزرگواران و چه با ارتباط از راه دور و خواندن زیارت‌نامه و فرستادن سلام و صلوات و اظهارات و اخلاص به آستان مقدس آنان باشد. اغلب این زیارت‌نامه‌ها و اظهار ارادت‌ها، همراه با بیان جایگاه مهم و رفیع آنان و برشمردن کرامات، عبادات، اطاعات و اعمال شایسته ایشان است. این آثار، برکات فوق‌العاده‌اى در تربیت زائر دارد و باعث ارتقاى روح انسانى و اسلامى و ارزش‌هاى والاى معنوى و اخلاقى انسان مى‌گردد؛ به‌ویژه اگر زیارت با رعایت آداب آن و همراه با تفکر و تدبر در جملات زیارت‌نامه‌ها انجام شود. از این‌رو در بعضى از روایات تأکید شده است که ثواب عظیم زیارت در صورتى عاید انسان مى‌شود که «عارفاً بحقه» باشد؛ یعنى مقام و حقى که امام و رسول خدا (ص) بر او دارد و زحماتى که آنان براى هدایت و تربیت او متحمل شده‌اند را به خوبى بشناسد و بداند در زیارت چه مى‌کند و چه مى‌گوید و چه مى‌خواهد و از چه کسى مى‌خواهد. در این صورت است که مى‌تواند راه تکامل را بشناسد و با سرعت بیشتر آن راه را بپیماید.
به سبب این نقش‌هاى گوناگون است که براى زیارت این بزرگواران در روایات اهل بیت (ع) این همه آثار و برکات بیان شده است که در این نوشتار به پاداش و آثار زیارت امیرمؤمنان (ع) مى‌پردازیم.
الف: زیارت پیامبر (ص) و رهایى انسان
به تصریح برخى از روایات، پاداش زیارت آن بزرگوار این است که پیامبر (ص) آن شخص را در روز قیامت زیارت مى‌کند و او را از کیفر گناهان رهایى مى‌بخشد، که در این‌جا نمونه‌هایى از این روایات را بیان مى‌کنیم:
١. عن أبى‌عبدالله (ع) قال:
«قال الحسن لرسول الله (ص) : یا أبتِ ما جزاء من زارک؟ قال: بُنى من زارنى حیاً او میتاً او زار ایاک کان حقّاً على الله عَزَّ وجَلَّ أن أزوره یوم القیامة، فأخلّصه من ذنوبه»[1]
امام صادق (ع) فرمود: امام حسن به رسول خدا (ص) عرض کرد: اى پدر! پاداش کسى که شمار را زیارت کند چیست؟ فرمود: پسرم کسى که مرا یا پدرت را در زمان حیات یا مرگ زیارت کند، حق الهى بر گردن من است که آن شخص را در روز قیامت دیدار کنم و از گناهان و عواقب آنها رهایش سازم.
٢. پیامبر اکرم (ص) فرمود: من ضمانت مى‌کنم که زائر امیرالمؤمنین را از سختى‌ها و نگرانى‌هاى قیامت رهایى بخشم و او را در مقام و مرتبه خودم قرار دهم و همراه خود سازم.[2]
ب: پاداش قدم‌هاى زائر
در دسته‌اى از روایات آمده است که علاوه بر ثواب زیارت، براى هر قدمى که زائر برمى‌دارد، خداوند پاداش‌هاى گوناگونى عطا مى‌کند:
١. صفوان جمّال مى‌گوید: با امام صادق (ع) به کوفه رسیدیم؛ امام فرمود: این‌جا حرم جدم امیرالمؤمنین (ع) است. سپس به سوى آن حرکت کرد و به من فرمود: قدم‌هایت را کوتاه بردار و سرت را پایین بیانداز؛ زیرا براى هر قدمى، براى تو صدهزار حسنه نوشته مى‌شود و صدهزار کار بد از تو پاک مى‌گردد و صدهزار درجه بالا برده مى‌شود و صدهزار خواسته‌ات برآورده مى‌شود و پاداش هر صدیق و شهید براى تو ثبت مى‌گردد.[3]
٢. در حدیث دیگرى، امام صادق (ع) مى‌فرماید:
«منزار امیرالمؤمنین ماشیاً، کتب الله له بکلّ خطوة حجّة و عمرة، فإن رَجَع ماشیاً کتب الله له بکل خطوة حجّتین و عمرتین»[4]
کسى که امیرمؤمنان (ع) را با پاى پیاده زیارت کند، خداوند براى هر قدمى یک حج و یک عمره بنویسد؛ پس اگر با پاى پیاده هم بازگردد، براى هر قدمى دو حج و دو عمره خواهد نوشت.
سپس به راوى فرمود: این حدیث را با آب طلا بنویس.[5]
٣. در روایت دیگرى از امام ششم آمده است که فرمود: هر کس جدم را در حالى که عارف به حق اوست زیارت کند، خداوند براى هر قدمش یک حج مقبول و یک عمره نیکو مى‌نویسد، و به خدا قسم قدمى که در زیارت حضرت امیر (ع) غبارآلود شود، سواره باشد یا پیاده، آتش جهنم را نصیب آن قدم نمى‌کند.
ج: پاداش حج و عمره
دسته‌اى از روایات، ثواب زیارت حضرت را چندین حج و عمره برشمرده‌اند؛ حدیث ذیل یک نمونه است:
عن على (ع) أن رسول الله (ص) قال له:
«من زار قبور کم عدل ذلک له ثواب سبعین حجّة بعد حجّة الاسلام و خرج من ذنوبه حتى یرجع من زیارتکم کیوم ولدته اُمّه، فأبشر و بشّر اولیائک و محبّیک من النعم و قرّة العین بمالا عین رأت ولا اُذن سمعت و لا خطر على قلب بشر. . .»[6]
پیامبر اکرم (ص) به امام على (ع) فرمود: کسى که قبرهاى شما را زیارت کند، ثوابش برابر با هفتاد حج مستحب خواهد بود و او از گناهنش خارج مى‌شود و وقتى که از زیارت شما بازگشت، همانند کسى مى‌شود که از تازه از مادر متولد شده؛ پس بشارت بر تو باد و به دوستان و اولیاى خود هم بشارت بده به نعمت‌ها و چشم‌روشنى‌هایى که هیچ چشمى ندیده و گوشى نشنیده و به قلب کسى هم خطور نکرده است.
سپس پیامبر عظیم الشأن (ص) خبر از آینده داد و فرمود: ولى افراد پستى از مردم به زائران قبرهاى شما طعنه و تهمت مى‌زنند، همان‌گونه که زن بدکار، به کار بدش طعنه زده مى‌شود. اینها بدترین امت من هستند. شفاعت من به آنان نمى‌رسد و وارد حوض من هم نخواهند شد.
در این حدیث پیامبر اسلام (ص) پیش‌بینى کردند گروهى از امت پدید خواهند آمد که پیروان اهل بیت (ع) و زائران قبور معصومین را مورد طعن قرار داده، بلکه آنان را مشرک مى‌خوانند؛ در حالى که خدا بهتر مى‌داند چه کسى خداپرست واقعى است و چه کسى مشرک است. به تعبیر بعضى از نویسندگان:
راستى چه غافلند آنانى که به گمان واهى (پرهیز از شرک) مردم را از زیارت این بزرگان، با آن همه برکات معنوى و مادى بازمى‌دارند! و خود را مسلمان مى‌دانند؛ در حالى که از حقیقت اسلام به دورند؛ چرا که زیارت آن بزرگواران به شکلى که گفته شده و به عنوان اولیاءالله و درخواست از آنان به عنوان شفیعان درگاه الهى و عباد صالحین پروردگار عین توحید و خداپرستى است و سبب پرورش روح تقوا و ایمان است، گویا نمى‌دانند که در زیارت آنها، گاه صدها بار نام خداى یگانه برده مى‌شود و مثل زیارت جامعه با یکصد بار تکبیر و توحید پروردگار آغاز مى‌گردد و با نماز زیارت که نیایش خالصانه‌اى به درگاه خداست، پایان مى‌یابد. . .[7]
د: پاداش شهدا
در دسته‌اى از روایات، پاداش زیارت آن بزرگوار، معادل پاداش هزاران شهید به شمار آمده است:
عن الصادق (ع) قال:
«من زار امیرالمؤمنین (ع) عارفاً بحقّه غیر متجبّر و لامتکبّر، کتب الله له أجر مأة الف شهید، و غفر الله له ما تقدّم من ذنبه و ما تأخّر، و بُعث من الآمنین، و هوّن علیه الحساب، و استقبله الملائکة، فاذا انصرف شیعته الى منزله، فان مرض عادوه و ان مات تبعوه بالاستغفار الى قبره»[8]
امام صادق (ع) فرمود: کسى که امیرمؤمنان (ع) را با شناخت حق او و بدون گردن‌کشى و تکبر زیارت کند، خداوند پاداش صدهزار شهید براى او مى‌نویسد و گناهان گذشته و آینده او را مى‌بخشد، و او را از افرادى که در امان هستند مبعوث مى‌کند، و حساب را بر او سبک مى‌گرداند، و فرشتگان الهى از او استقبال مى‌کنند، و هنگامى که به منزلش بازگشت، او را بدرقه مى‌نمایند؛ پس اگر مریض شود، از او عیادت مى‌کنند، و اگر از دنیا رفت، تا قبر با استغفار براى او همراهى مى‌کنند.
ه: باز شدن درب آسمان‌ها
در تعدادى از روایات آمده که زیارت حضرت امیر (ع) درب آسمان‌ها را به سوى انسان باز کرده و حاجت‌هاى او برآورده مى‌سازد و همّ و غم او برطرف مى‌گردد:
١. عن أبى‌عبدالله (ع) قال:
«إنّ إلى جانبها (الکوفة) قبراً لایأتیه مکروب فیصلى عنده اربع رکعات إلّا رجعه الله مسروراً بقضاء حاجته»[9]
امام صادق (ع) فرمود: خداوند ولایت ما را به اهل شهرها عرضه کرد؛ جز اهل کوفه آن را نپذیرفتند، و در کنار کوفه قبرى وجود دارد که هیچ غمگینى آن‌جا نمى‌آید و آن‌جا چهار رکعت نماز مى‌خواند، مگر آن‌که خداوند او را با برآوردن حاجتش خندان خواهد کرد.
٢. قال الصادق (ع) :
إنّ ابواب السماء لتفتح عند دخول الزائر لامیرالمؤمنین (ع)»[10] ؛ امام ششم فرمود: درب‌هاى آسمان هنگام ورود زائر امیرالمؤمنین (ع) باز مى‌شود.
٣. در حدیثى دیگر آمده که مفضل بن عمر مى‌گوید: خدمت امام صادق (ع) رسیدم و عرض کردم: من امیرمؤمنان را دوست دارم و دوست دارم او را زیارت کنم؛ امام فرمود: آیا فضیلت زیارت او را مى‌دانى؟ عرض کردم: نه اى فرزند رسول خدا؛ پس مرا با آن آشنا فرما. امام فرمود: هنگامى که قصد زیارت امیرالمؤمنین را کردى، بدان که تو زائر استخوان‌هاى حضرت آدم و بدن نوح پیامبر و جسم على بن ابى طالب (ع) هستى. سپس سخنانى بین من و حضرت در مورد حضرت آدم رد و بدل شد و حضرت فرمود: درب‌هاى آسمان براى زائر امیرالمؤمنین (ع) هنگام دعایش باز مى‌شود؛ پس مواظب باش از خیر محروم نشوى. [11]
و: بهشت
در روایات بسیارى نیز آمده است کسى که آن حضرت را زیارت کند، بهشت پاداش او خواهد بود:
١. عن الصادق (ع) آبائه: عن رسول الله (ص) قال:
«من زار علیاً بعد وفاته فله الجنة»[12] ؛ امام صادق (ع) از پدران بزرگوارشان و آنان از رسول اکرم (ص) نقل کردند که فرمود: کسى که على (ع) را بعد از رحلتش زیارت کند، بهشت براى او خواهد بود.
٢. در حدیثى دیگر آمده که پیامبر خدا (ص) به امام حسین (ع) فرمود: زیارت نمى‌کند مرا و پدرت و برادرت و تو را، مگر صدیقین از امت من.[13]
و روشن است که صدیقین امت پیامبر همان‌گونه که در قرآن آمده، در بهشت خواهند بود.
ز: کسب رحمت الهى
زیارت امیرالمؤمنان (ع) زمینه بهره مند شدن از رحمت الهى را فراهم مى آورد؛ روایاتى وارد شده است که ترک زیارت حضرت را این‌گونه نکوهش کرده است:
١. قال الصادق (ع) :
«من ترک زیارة امیرالمؤمنین (ع) لم ینظر الله الیه»[14]
امام صادق (ع) فرمود: کسى که زیارت امیر مؤمنان (ع) را ترک کند، خداوند به او نظر نمى‌کند.
٢. یونس بن ابى‌وهب گوید: وارد مدینه شدم و خدمت امام صادق (ع) رسیدم؛ به حضرت عرض کردم: فدایت گردم! خدمت شما آمدم و امیرالمؤمنین را زیارت نکردم. امام فرمود: بد کارى کردى! اگر تو از شیعیان ما نبودى، به تو نگاه نمى‌کردم. آیا زیارت نکردى کسى را که خدا با فرشتگان و پیامبران و مؤمنان زیارتش مى‌کنند؟ ! عرض کردم: فدایت گردم! من این را نمى‌دانستم؛ فرمود: بدان که امیرالمؤمنین نزد خدا از همه امامان برتر است و پاداش اعمال آنان از آن اوست و آنان به اندازه اعمال خودشان برتر هستند.[15]
باید توجه داشت که این همه پاداش، براى اصل زیارت آن بزرگوار است؛ یعنى هر کس در هر زمان به زیارت آن بزرگوار برود و هر طور که زیارت کند، امید است خداوند متعال این پاداش‌ها را بدهد؛ اما بر زیارت در روزهاى خاص، با خواندن زیارتنامه‌هاى مخصوص تأکید بیشترى شده و پاداش‌هاى بسیار بیشترى براى آن روزهاى خاص بیان شده است. براى مثال در مورد زیارت حضرت در روز عید غدیر چنین آمده است:
بزنطى گوید: امام رضا (ع) به من فرمود: هر کجا بودى، روز غدیر نزد قبر امیرالمؤمنین (ع) حاضر شو؛ زیرا خداوند تبارک و تعالى براى هر زن و مرد مؤمن و مسلم گناهان شصت سال را مى‌بخشد، و دو برابر آنچه در ماه مبارک رمضان و شب قدر و فطر از آتش جهنم آزاد کرده، رهایى مى‌بخشد، و یک درهم در آن روز، در آن‌جا برابر است با هزار درهمى که به برادران عارف آشنا بدهى؛ پس به برادرانت در این روز بخشش کن و هر مرد و زن مؤمن را خوشحال گردان.[16]
مرحوم علامه مجلسى (رحمه الله) در کتاب گران‌قدر «بحار الانوار» آورده است:
انجام کارهاى خوب در زمان‌ها و روزهاى شریف، موجب ثواب بسیار است؛ پس زیارت آن حضرت در سایر روزهاى شریف، برتر است؛ خصوصاً روزهایى که به آن حضرت اختصاص دارد یا این که در آن روزها کرامت و فضیلت و منقبتى از آن حضرت آشکار شده است؛ مانند: روز ولادت آن بزرگوار که بنا بر مشهور، روز سیزدهم رجب است و روز وفات و لیلة المبیت، روز فتح بدر (١٧ رمضان) و روز مواسات او در جنگ احد (هفتم شوال) و روز فتح خیبر (٢٧ رجب) و روز بالا رفتن بر دوش پیامبر (ص) براى از شکستن بت‌ها (بیستم ماه مبارک رمضان) و روز فتح بصره (نیمه ماه جمادى الاولى) و روز ردّ الشمس (١٧ شوال) و روز نصب آن حضرت براى خواندن آیه‌هاى برائت (اول ذى‌الحجه) و روز بستن درب‌ها و بازگذاشتن درب خانه آن حضرت که روز عرفه است و روز صدقه دادن انگشتر (٢۴ ذى‌الحجه) که روز مباهله هم هست، و روز نازل شدن سوره «هل أتى» در شأن او (٢۵ ذى‌الحجه) ، و روز خلافت آن حضرت که روز وفات پیامبر (ص) است و روز بیعت با آن حضرت پس از قتل عثمان (٢٨ یا ٢۵ ذى‌الحجه) و روز نوروز که روایت شده است در این روز براى خلافت باآن حضرت بیعت شد، و غیر آن روزهایى که شمردن آنها ممکن نیست؛ زیرا روزى نیست مگر این‌که فضیلت و عظمت و کرامتى براى آن حضرت ظاهر گشت.[17]
[1] جعفر بن محمد بن قولویه، کامل الزیارات، ص ٣٩، ح ٣.
[2]محمد بن یعقوب کلینى، اصول کافى، ج ۴، ص ۵٧٩، ح ٢.
[3] موسوعة زیارات المعصومین (ع) ، به همت مؤسسه امام هادى (ع) ج ٢،
ص ١۶.
[4] محمدباقر مجلسى، بحار الانوار، ج ١٠٠، ص ٢۶٠، ح ٩.
[5] همان، ح ١٠.
[6] موسوعة زیارات المعصومین_(ع) ، ج ٢، ص ۴٢، ذیل ح ۵١٢.
[7] ناصر مکارم شیرازى، مفاتیح نوین، ص ٢٠٧.
[8] موسوعة زیارات المعصومین (ع)٩، ج ٢، ص ۴۵.
[9] بحار الانوار، ج ١٠٠، ص ٢۵٧، ح ١.
[10] بحار الانوار، همان، ص ٢۵٩، ح ٧.
[11] همان، ص ٢۶٢، ح ١۶.
[12] موسوعة زیارات المعصومین (ع) ، ج ٢، ص ٣٩، ح ۵٠٧.
[13] کامل الزیارات، ص ٧٠، ح ۴.
[14] موسوعة زیارات المعصومین (ع) ، ج ٢، ص ۵٢، ح ۵٢۶.
[15] اصول کافى، ج ۴، ص ۶٧٩، ح ٣.
[16] بحار الانوار، ج ١٠٠، ص ٣۵٨، ح ٢.
[17]همان، ص ٣٨٣.
