رعایت اصول اخلاقی و انسانی در برابر دشمنان موضوعی است که امام علی(ع)، به آن اهتمام ویژه داشت، به گونه ای که حتی در برابر دشمنان در حال نبرد نیز از اخلاق اسلامی روی نگردانده است. آن حضرت پیوسته به نیروهای تحت امرش نیز سفارش می کرد تا به اخلاق اسلامی پای بند باشند. این مسئله چه در رفتار و چه در عملکرد حضرتش فراوان قابل مشاهده است.

بخشی از فرمان امام علی(ع) به نیروهایش در برخورد با دشمنان در این روایت موجود است: «دستور آن حضرت به لشکرش، قبل از برخورد با هر دشمنی، چنین بود: تا دشمن با شما آغاز به جنگ نکرد، شما با ایشان نجنگید؛ زیرا شما بحمد اللَّه بر علیه دشمنتان دلیل و حجت دارید، و این هم که آنان آغازگر جنگ باشند، نه شما، دلیل دیگری بر ضرر آنها خواهد بود. اگر جنگیدید و دشمن را شکست دادید، فراری ها را نکشید و به زخمی ها آسیب نرسانید، عورتی را برهنه نسازید و کشته ای را مثله نکنید، اگر به قرارگاه دشمن وارد شدید پرده ای را مدرید، و جز به فرمان من به خانه ای وارد نشوید و چیزی از اموال ایشان را جز آنچه در میادین جنگ باشد برندارید، به هیچ زنی آزار و گزندی نرسانید، اگرچه به ناموس شما دشنام دهند و فرماندهان و نیکان شما را نیز مشمول دشنام خود سازند؛ زیرا چنین زنانی ضعیف، کم تحمل و کم خرد می باشند، و ما مأمور بودیم(در زمان رسول خدا) آن زمان که آنان زنان مشرکی بودند نیز از آزار رساندن به ایشان خودداری کنیم. در روزگار جاهلی هم اگر مردی زنی را با چماقی یا پاره آهنی می زد تا بر او دست یابد پس از وی(حتی) بازماندگان آن مرد به سبب چنان رفتار(ناهنجاری که از او سر زده بود) سرزنش می شدند.[1]

امام (ع) در این عبارات چند اصل مهم اخلاقی را به پیروانش سفارش می کند:

1- پیش قدم نشدن در جنگ و نبرد با دشمن

2- نکشتن زخمی ها و مجروحان لشکر شکست خورده

3- جلوگیری نکردن از دست رسی دشمن به آب

4- آسیب نرساندن به غیر نظامیان

5- متعرض نشدن به زنان

6- پرده دری نکردن نسبت به مردان

7- بدون اجازه صاحب خانه، وارد منزل کسی نشدن و چیزی از اموال آنها برنداشتن.

 

پی نوشت:

[1]نصر بن مزاحم، وقعة صفین، النص، محقق، مصحح، هارون، عبد السلام محمد، ص 203- 204، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی قم، چاپ دوم، 1404 ق؛ ابن میثم، میثم بن علی، شرح نهج البلاغة، ترجمه، عطایی، محمدرضا، روحانی، حبیب، ج 7، ص 83- 87، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد، چاپ یکم، 1385ش.