این مکان ، مقدس ترین و با فضیلت ترین مکانها ، پس از مزار پیامبر گرامی اسلام (ص) در مدینه است . این مکان مقدس که محل دفن چهار امام معصوم علیهم السلام ، همسران و فرزندان رسولخدا ، تعدادی زیادی از صحابه و یاران آن حضرت و علما، شهدا و بزرگان صدر اسلام است ، از دیدگاه تاریخی و معنوی ، دارای ارزش فوق العاده ای می باشد .بقیع در سمت شرقی مسجدالنبی ودر حال حاضر تقریبا در وسط شهر مدینه واقع شده ، که از شمال به شارع عبدالعزیز و از شرق به شارع ستین و از جنوب به شارع باب العوالی و از غرب به شارع ابی ذر محدود شده است . در گذشته ، دیوارهای بقیع  ، از گل و خشت خام درست شده بود که بعدا دور تا دور این قبرستان را با بلوک های سیمانی دیوار کشیده و روی دیوار نیز نرده ها و پنجره هایی نصب کردند .                     

 تا چند سال پیش ، درب بقیع تنها برای دفن جنازه ها باز می شد و لیکن از سال 1365 شمسی و به دنبال در خواست مردم مسلمان ایران و مسئولین ایرانی ، در ساعاتی از روز ، درب آن به روی زائران گشوده می شود .

مراقد بقیع عبارتست از:   

مرقد چهار امام معصوم  (ع) : امام حسن مجتبی (ع) ، امام سجاد (ع) ، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) ، قبور فرزندان پیامبر مانند ابراهیم ، زینب ، ام کلثوم ، قبور همسران آن حضرت ، قبر فاطمه بنت اسد مادر حصرت علی (ع) ، قبر عباس عموی پیامبر (ص) ، قبر صفیه و عاتکه ، عمه های پیامبر ، قبر حلیمه ی سعدیه ، مادر رضاعی پیامبر ، قبر عقیل برادر حضرت علی و قبر عبدالله بن جعفر ، همسر حضرت زینب کبری ، قبر سعدبن معاذ و ابو سعید خدری ، قبر اسماعیل فرزند امام صادق (ع) ، قبر ام البنین مادر حضرت ابوالفضل ، قبر عثمان بن مظعون و سفیان بن الحارث بن عبدالمطلب ، قبر جمعی از شهدای واقعه حره که محل آنها معلوم و مشخص است .

قبور برخی از فرزندان ائمه و بستگان پیامبر گرامی اسلام  و برخی از صحابه بزرگوار آن حضرت ، قبور گروهی از راویان حدیث و عده ای از علمائ شهدا و قرا و مبلغین بزرگ اسلام ، مقداد بن اسود ، مالک بن حرث ، مالک اشتر نخعی ، خالد بن سعید ، خزیمه ذو الشهادتین ، که پیامبر شهادت و گواهی اورا به جای دو شاهد عادل می پذیرفت  ، زید بن حارثه پسر خوانده پیامبر ، سعد بن عباده ، ابو دجانه انصاری ، جابربن عبدالله انصاری ، مالک بن نویره ، زید بن ارقم ، حسان بن ثابت ، قیس بن سعد عباده ، اسعدبن زواره  و...

علاوه بر افراد یادشده ، تعداد دیگری از بستگان پیغمبر و فرزتدان ائمه نیز در آن جا دفن شده اند از جمله : محمد حنیفه (فرزند امام علی (ع) ) ، حسن مثنی و جعفر و زید فرزندان امام حسن مجتبی (ع) ،چهار تن از فرزندان امام سجاد (ع) ، به نامهای عمر الاشرف ، عبدالله باهر ، حسین اکبر ، حسین اصغر

از فرزندان امام باقر (ع) : ابراهیم ، عبدالله ، زینب و ام سلمه ، از فرزندان امام صادق ( ع): اسماعیل و عبدالله افطح ، عبیدالله و اسحاق ، از فرزندان امام کاظم (ع) ، فرزندان حضرت ابوالفضل (ع) ، امام زادگان دیگری چون عبدالله امیر العارفین از فرزندان حسین اصغر ، حسن مثلث فرزند حسن مثنی و...

خاطر نشان می گردد که در گذشته 7 بقیع و مراقد شریف امامان معصوم عموما دارای گنبد وبارگاه بوده ولی در سالهای اخیر همه ی آنها تخریب گردیده و هم اکنون هیچ آثاری از آنها جز چند قطعه سنگ که در بالا و پایین قبور گذاشته شده است وجود ندارد .

زندگینامه بعضی از مدفونین بقیع

1- فاطمه بنت اسد

فاطمه دختر اسد فرزند هاشم همسر ابوطالب ومادر حضرت علی (ع) ، جعفر ، عقیل ، هانی وطلب است . وی از مهاجرین نخستین و بیعت کنندگان با حضرت محمد (ص) می باشد به پاکی و پرهیزگاری مشهور است وتنها کسی است که در خانه ی کعبه وضع حمل نمود و مولود کعبه ، علی را به دنیا آورد .

برخی قبر اورا در کنار قبر عثمان بن مظعون و ابراهیم فرزند پیامبر دانسته اند ولی مشهور این است که نزدیک قبر چهار امام معصوم قرار دارد گه اهل سنت آ نرا قبر حضرت فاطمه زهرا (س) می دانند . این قبر قبلا قبه و بارگاه داشته است .

2- عباس عموی پیامبر

عباس فرزند عبدالمطلب و عموی پیامبر است . او دو تا سه سال از پیامبر اسلام بزرگتر بود . او از بزرگان و سادات قریش و بنی هاشم بود که پیش از ظهور اسلام منصب سقلیت حاجیان و عمارت مسجدالحرام را به عهده داشت . او به دستور پیامبر اکرم در مکه ماند و فعالیتهای  ضد اسلامی قریش را به پیامبر گزارش می داد و نیز او بود که خبر حمله قریش به مدینه  را در جنگ احد و خندق به پیامبر اطلاع داد .

عباس ، دو ماه قبل از فتح مکه به سوی مدینه هجرت کرد واز آن پس مستقیما جزئ یاران و صحابه پیامبر در آمد واز مهاجران شمرده شد . عباس در سال 33 هجری در عصر خلافت عثمان دار فانی را وداع گفت ودر قبرستان بقیع در کنار فاطمه بنت اسد دفن شد .

3- عبدالله بن جعفر

پس از مهاجرت  گروهی از مسلمانان به سر پرستی جعفر بن ابی طالب از مکه به سوی حبشه و اقامت در آنجا ، خداوند به جعفر فرزندی داد که نامش را عبدالله گذاشت . عبدالله اولین مولود مسلمانی بود که در حبشه به دنیا آمد . پدرش جعفر در سال هفت هجری از حبشه به مدینه بازگشت ودر سال هشتم ، به فرماندهی سپاهی که زید بن حارثه و عبدالله بن رواحه فرمانده دوم وسوم آن بودند عازم موته شد ودر آنجا شهید شد . رسول خدا با نشان دادن عکس العمل شدید نسبت به شهادت او و همراهانش ، ایثار و فداکاری جعفر را ستود وبرای تسلیت به خانواده اش به منزل وی رفت و بشارت خدارا نسبت به جعفر بدین گونه اعلان کرد که : خداوند متعال به جای دو بازوی جدا شده ی او در جنگ موته ، دوبال به اوداده است تا در بهشت همانند فرشتگان پواز کند و بدین جهت اورا "جعفر طیار " لقب داده اند . عبدالله پسر جعفر هم مورد محبت پیامبر بود ، عبدالله همسر پیام آور کربلا حضرت زینب  کبری است . او مردی سخاوتمند و جوانمرد واز حامیان علی بن ابیطالب (ع) بود که در سال 80هجری ودر نود سالگی در مدینه در گذشت و او را در قبرستان بقیع کنار قبر عمویش عقیل دفن کردند .

4- ام البنین مادر حضرت ابوالفضل (ع)

ام البنین دختر حزام بن خالد و همسر علی بن ابی طالب (ع) بود . او مادر چهار پسر یعنی حضرت عباس ، جعفر ، عثمان و عبدالله است که تمامی این فرزندان  در کربلا به شهادت رسیدند .

5- حلیمه

حلیمه از قبیله بنی سعد بن بکر و دختر ابو ذویب ، عبدالله بن حارث است . وی مدتی دایه و مادر رضاعی پیامبر اکرم بوده است . او نیز در بقیع مدفون و قبرش معروف است .

6- اسماعیل فرزند امام جعفر صادق (ع)

اسماعیل بزرگترین فرزند امام صادق و مورد علاقه شدید آن حضرت بود . مادرش فاطمه دختر حسین بن علی است .

وی در زمان امام صادق (ع) درسال 143 هجری وفات نمود . امام صادق (ع) در وفات اسماعیل شدیدا گریست و بدون کفش و عبا به استقبال جنازه ی وی رفت .در بین راه چندین بار جنازه را بر زمین نهاد و صورتش را باز کرد وسپس اورا در بقیع دفن نمود . این عمل بدین جهت بود که برخی خیال نکنند او (اسماعیل) امام بوده و نمرده است ولی با این حال ، عده ای از طرفدارانش اورا مهدی موعود پنداشته و امامت را حق مسلم اووفرزندانش بعداز امام ششم می دانند و شیعیان اسماعیلی ازاین طایفه اند .

مقبره ی او دارای بقعه ای بوده است که پس از خیابان کشی از قبرستان از قبرستان جدا وسپس تخریب شد .

7- محمد حنیفه

اسم او محمد اکبر ، پسر علی بن ابی طالب (ع) است . وی نیز در قبرستان بقیع دفن شده است . محمد با آن که به امامت علی بن الحسین (ع) معتقد بود ولی پس از قیام مختار برخی اورا امام وحتی مهدی موعود خوانده اند .

مورخین مرگ اورادر سال 81 هجری ذکر کرده اند .

8- قبور عمه های پیامبر

دوتن از عمه های پیامبر اکرم به نام های "صفیه " و " عاتکه " در بقیع دفن شده اند .

صفیه دختر عبدالمطلب : او با حمزه سید الشهداءاز جهت پدر ومادر یکی بودند . وی همسر عوام بن خویلد برادر حضرت خدیجه و مادر زبیر بن عوام است . صفیه در نبرد احد حضور داشت و آنگاه که در کنار جسد مثله شده برادرش قرار گرفت سخنانی سوزناک و پر معـنا ایراد کرد . در جنگ خندق همراه حسان بن ثابت و دیگران ، در کوشک فارع ، به حراست شهر و نگهبانی از خانه ای که زنان و کودکان به دستور پیامبر در آن جمع بودند ، پرداخت . صفیه در سال 20 هجرت در مدینه از دنیا رفت به خاک سپرده شد .

عاتکه دختر عبدالمطلب : عاتکه ودو خواهرش امیمه و بره از مادر دیگری به نام بنت عمر و عاید بن عمران  بودند . همسر عاتکه امیه بن مغیره بن عبدالله بود . وی از او دو پسر داشت . به نامهای " زهیر " و " عبدالله " .

ظاهرا زهیر اسلام نیاورد ولیکن عبدالله با ابوسفیان بن حارث و عباس مسلمان شدند و به حضور پیامبر رسیدند .

به هر حال عاتکه پیش از وقوع جنگ بدر ، شکست قریش را در رؤیا دیده بود وسرانجام به مدینه هجرت کرد ودر آنجا از دنیا رفت ودر کنار قبر خواهرش صفیه به خاک سپرده شد .

9- ابوسفیان بن حارث

ابوسفیان نوه ی عبدالمطلب و پسر عموی پیامبر اسلام است و پیش از فتح مکه مسلمان شد . در جنگ حنین هنگامی که پیامبر در تنگه ی حنین به محاصره در آمد و یارانش پا به فرار گذاشته بودند ، او با اخلاص فراوان به دفاع از اسلام پرداخت ؛ حضرت اورا مورد تجلیل قرار داد واز اهل بهشت معرفی کرد . وی در سال 20هجری در مدینه در گذشت ودر کنار مقبره ای در بقیع که بعدها به مقبره ی عقیل شهرت یافت ، دفن گردید .

10- عقیل پسر ابوطالب و برادر حضرت علی (ع)

او فرزند ابوطالب ومادرش فاطمه بنت اسد می باشد که ده سال از جعفر و بیست سال از حضرت علی (ع) بزرگتر بود . سه فرزند او به نامهای مسلم ، عبدالله و عبدالرحمن در کربلا و کوفه شهید شدند . نسل عقیل تنها از فرزند دیگرش محمد بن عقیل ادامه داشت . عقیل در علم انساب عرب شهرتی بسزا داشت . وی در جنگ بدر مسلمان شد ودر جنگ حنین ، فداکاری های زیادی نمود . او در اواخر عمر نابینا شد و پیش از کشتار و قتل عام مدینه توسط یزید در واقعه " حره " در مدینه از دنیا رفت ودردار عقیل سمت غربی قبرستان بقیع به خاک سپرده شد . این مقبره قبلا قبه وبارگاه داشت که از بین رفته است .

11- همسران پیامبر (ص)

الف ) زینب بنت جحش : او وبرادرش عبدالله جحش از مسلمانان نخستین هستند . وی به اصرار پیامبر به عقد زید بن حارثه پسر خوانده ی پیامبر که از بردگان آزاد شده بود ، درآمد و شاید رسول خدا می خواست با این کار ، رسم جاهلی را که اشراف با بردگان آزاد شده ازدواج نمی کردند ، بشکند .

می گویند زینب در آغاز خواستگاری ، تصور کرده بود که پیامبر اورا برای خود خواستگاری کرده است ولذا تمایل فراوان نشان داد ولی بعدا معلوم شد حضرت اورا برای زید خواستگاری نموده است ، به احترام پیامبر پذیرفت .

این ازدواج تا سال پنجم هجری ادامه داشت ولی زندگی آنان ، بی اندازه سرد وبی فروغ بود وسرانجام منجر به طلاق گردید وحضرت پس از طلاق گرفتن زینب ، به امر خدا با او ازدواج کرد . زینب در سال 20هجری در سن پنجاه سالگی ازدنیا رفت ودر مراسم تشییع جنازه او ، رجال صحابه حاضر بودند ودر بقیع به خاک سپرده شد .

ب)عایشه بنت ابی بکر : اودر سال چهارم بعثت متولد شد . مادرش ام رومان دختر عامر بود که در سال دوم هجرت و پس از گذشت پنج سال از وفات حضرت خدیجه با پیامبر ازدواج کرد .

ج ) حفصه دختر عمر بن خطاب : وی هیجده سال پیش از هجرت از مادرش زینب بنت مظعون متولد شد . او باخنیس بن حذاقه ازدواج کرد . وپس از مرگ او در سال دوم یا سوم هجرت به عقد پیامبر در آمد .

د) ام سلمه :نام هند بنت ابی امیه بن مغیره ومادرش عاتکه بنت عمر کنانیه بود . او که از مسلمانان اولیه بود با ابوسلمه عبدالله بن عبدالاسد که وی نیز تازه مسلمان شده بود ، ازدواج کرد . وهر دو جزء نخستین گروه مهاجران به حبشه بودند . ام سلمه در حبشه فرزندی به دنیا آورد که وی را " بره "نام نهاد ولی پیامبر بعدها اورا زینب نامید .

ابو سلمه در جنگ بدر وسپس احد شرکت کرد . وی در جنگ احد بر اثر جراحات جنگ به فیض شهادت نائل آمد . پیامبر پس از شهادت ابو سلمه ، با ام سلمه ازدواج کرد . ام سلمه خواهر رضاعی عمار یاسر بود . او به خاطر ایمانش ، در میان زنان پیامبر از موقیعیت ممتازی برخوردار بود . وی همواره مدافع اهل بیت بود و حتی چندین بار عایشه را از مخالفت با حضرت علی (ع) و حرکت برای جنگ جمل برحذر داشت ولی سودی نبخشید .

ام سلمه تا پس از شهادت امام حسین (ع) زنده بود واو اولین کسی بود که با گریه اش بر امام حسین (ع) مدینه را در عزا وماتم فرو برد . وی در سال 61 هجری وفات نمود .

ه – ماریه قبطیه : می نویسند " مقوقس " پادشاه مصر در پاسخ نامه ی پیامبر اکرم (ص) نامه ای را در سال ششم هجری ، همراه هدایایی به مدینه ارسال داشت که از جمله هدایا ، کنیز جوانی به نام ماریه (ماری = مریم ) دختر شمعـون قبطی مصری بود . ماریه در بین راه توسط نامه رسان پیامبر " حاطب ابن ابی بلتع " مسلمان شد .

پس از مسلمان شدن ، پیامبر اسلام اورا به همسری خود انتخاب کرد که از وی فرزندی به نام ابراهیم به دنیا آمد وبه همین جهت نیز مورد حسادت برخی از همسران پیامبر واقع شد ؛ زیرا رسول خدا تنها از دو همسر دارای فرزند ذکور شد یکی حضرت خدیجه که قاسم و عبدالله را ودیگر ماریه که ابراهیم را به دنیا آوردند ولی متاسفانه قاسم در مکه فوت کرد وابراهیم نیز در سن 22ماهگی در مدینه از دنیا رفت ودر بقیع دفن شد .

 ماریه در سال 16 هجری ، در عصر خلافت عمر بن خطاب در مدینه در گذشت ودر بقیع دفن گردید .

و) رمله بنت ابی سفیان ( ام حبیبه ) : او مسلمانی پاک و با اخلاص بود که با همسرش عبیدالله بن جحش در یک حرکت قهر آمیز به حبشه مهاجرت کردند . همسرش در آنجا به دین نصاری گرایش یافت ودر همانجا از دنیا رفت ولی رمله به اسلام پایبند باقی ماند .  او که زنی مؤمن و از خاندان اموی بود ، در حالی که از وطن رانده ودر غربت مانده بود ودر شرایط بسیار سختی قرار داشت ، پیامبر اکرم (ص) از راه تفقد و دلجویی توسط نجاشی ، پادشاه حبشه از وی خواستگاری کرد وسرانجام با اعلان رضایت به عقد پیامبر در آمد .   این ازدواج از لحاظ عاطفی وسیاسی و مصلحتی اهمیت فراوانی داشت . رمله یا ام حبیبه همچنان در حبشه بود تا آنکه درسال 7 هجری همراه با آخرین گروه مهاجران به مدینه بازگشت . وی در سال 44یا 46هجری در مدینه درگذشت ودر بقیع به خاک سپرده شد .

ز) زینب بنت خزیمه : او دختر خزیمه بنت حارث است . وی زنی مهربان ورئوف بود که به او ام المساکین ( مادر مسکینان  ) لقب داده بودند . او نخست همسر عبدالله بن جحش بود که پس از شهادتش در جنگ احد به همسری پیامبر در آمد . وی در حالی که بیش از سی سال نداشت در حیات پیامبر ودر ماه ربیع الاخر سال 4 هجری درگذشت . برخی نوشته اند که بیش از دو تا سه ماه با پیامبر زندگی نکرد و پس از وفات در بقیع به خاک سپرده شد

ح) صفیه : او دختر حی بن اخطب یهودی بود که نخست با "ابوعبید سلام بن مشکمم " ازدواج کرده بود وسپس از او جدا شد و همسر " کنانة بن ابی الحقیق " شد . وی پس از شکست خیبر به اسارت اسلام و سپس به همسری پیامبر درآمد . وی در سال  50 یا 52 هجری در مدینه در گذشت ودر بقیع به حاک سپرده شد .

ط) سوده بنت زمعه : پدرش زمعة بن قیس معروف به عبدالشمس ونام مادرش شموس بنت قیس بن زید بود . وی نخست با " سکران بن عمرو " ازدواج کرد و با همسرش به حبشه یا مکه رفت . پس از وفات همسرش پیامبر اورا به همسری خود برگزید . او دومین زن پیامبر اسلام و اولین زنی است که آن حضرت پس از رحلت حضرت خدیجه با او ازدواج کرد . وی در سال 50 یا 54 هجری وفات نمود ودر قبرستان بقیع دفن شد .

ی) ریحانه بنت زید : وی از قبیله بنی نظیر بود و قبلا با مردی از بنی قریظه به نام "حکم " ازدواج کرده بود ولی پس از اخراج یهودیان بنی قریظه از مدینه ، مسلمان شد ودرسال ششم هجری به عقد پیامبر درآمد . او پس از مراجعت پیامبر از حجة الوداع در گذشت و حضرت اورا در بقیع دفن نمود .

ک ) جویره دختر حارث : از قبیله بنی مصطلق بود . اودر جنگ بنی مصطلق همراه با پدرش اسیر شد وبه درخواست " ثابت بن قیس بن شما س" رئیس طایفه بنی مصطلق به ازدواج پیامبر درآمد که از برکت این ازدواج ، اسیران بنی مصطلق که یکصد خانوار بودند ، آزاد شد ند. او بیست ساله بود که در سال 5 یا 6 هجری به ازدواج پیامبر در آمد ودر سال  50 یا56 هجری ، در ایام خلافت مروان بن حکم در مدینه وفات یافت ودر بقیع ، مجاور قبور سایر همسران پیامبر دفن شد .

12- فرزندان پیامبر (ص)

الف) ام کلثوم : ام کلثوم یکی از دختران رسول خدا (ص) بود که با یکی از دو پسر ابولهب به نام عتیبه ازدواج کرده بود . با نزول سوره " تبت یدا ابی لهب ..." وقطع رابطه ام جمیل و ابولهب باپیامبر ، ابولهب فرزندش را به طلاق دادن ام کلثوم مجبور کرد . از آن پس وی در خانه پدر ، همراه حضرت فاطمه (س) بود که تاپس از مرگ " رقیه " (دختر دیگر پیامبر و همسر قبلی عثمان بن عفان) به همسری عثمان درآمد . وی تا سال نهم هجری زنده بود ولیکن فرزندی برای عثمان به دنیا نیاورد وپس از آن درگذشت . اسماء بنت عمیس و صفیه بنت عبدالمطلب اورا غسل دادند ودر بقیع دفن شد .

ب) زینب : مورخین اورا بزرگترین دختر پیامبر اسلام (ص) وحضرت خدیجه (س) می دانند که پیش از بعثت متولد شد . او همسر ابوالعاص فرزند ربیع و مادر ابوالعا ص نیز نیز هاله خواهر خدیجه بود . زینب بعداز ظهور اسلام ، مسلمان شد ودر سال 8 هجری از دنیا رفت وپیامبر براونماز گذارد ودر بقیع دفن شد .

ج) رقیه : رقیه دختر رسول خدا که به نقلی همسرش "عتبه " پسر ابولهب بوده واو ( مانند برادرش ) با فشار پدرش ابولهب اورا طلاق داد . رقیه بعداز مدتی با عثمان ازدواج وبااو به حبشه هجرت کرد وسپس همراه پیامبر به مدینه بازگشت ودر سال دوم هجری در مدینه درگذشت ودر بقیع دفن شد .

د) ابراهیم : اواز فرزندان حضرت محمد (ص) ومادرش ماریه قبطیه بود . ابراهیم در ذی الحجه ی سال 8 هجری قمری به دنیا آمد . او یک سال وده ماه در کنار پدر بزرگوارو مادرش بود وسپس در سال 10 هجری وفات کرد ودر بقیع دفن شد . رسولخدا در وفات او بسیار ناراحت گردید وبرحسب اتفاق ، خورشید در آن روز گرفت و مردم نیز آن را معلول مرگ ابراهیم پنداشتند ولی پیامبر فرمود : این چنین نیست ، هرگز خورشید وماه ، برای مرگ یا حیات کسی گرفته نمی شود وشما در صورت مشاهده ی کسوف وخسوف  باید به نماز بایستید .