مسجد تنعیم

یکی دیگر از مساجدی که در آغاز خط حرم قرار دارد  ، مسجد جعرانه است . کسانی که می خواهند حج عمره انجام دهند می توانند از این مسجد به این فضیلت نائل آیند . در فضیلت این مسجد ، روایات زیادی است و گویند سی پیامبر در این مکان محرم شده اند . پیامبر هنگام بازگشت از جنگ حنین در جعرانه محرم شده و عمره انجام داده اند. 

این مسجد را یکی از قریش در مکان احرام پیامبر ساخته و به عبارتی دیواری برگرد این مکان ساخته  سپس ابن زبیر در بنای آن کوشید .

در دوره های بعد نیز مورد ترمیم و توسعه قرار گرفت و اکنون نیز مساحت آن افزایش یافته است . ازآن خانه ها خبری نیست.

دولت سعودی در ادامه سیاست های اسلام زدایی و محو جلوه های بارز تاریخ اسلام و در راستای توسعه حرم ، بخشی از آثار مهم تارخ صدر اسلام را ویران کرد که مهم ترین آنها عبارتند از :

دارالتبلیغ ارقم یا نخستین پایگاه سِرّی اسلام

خانه ارقم بن ابی رقم در دامنه کوه صفا قرار داشت . این خانه اولین پایگاه سری تبلیغ توحید در صدر اسلام بوده است . پیامبر اکرم در آغاز بعثت و قبل از اعلان رسمی رسالت الهی خود ، در این محل برای تبلیغ اسلام به تشکیل جلسات مخفی اقدام می فرموده اند . بسیاری در همین خانه به اسلام گرویدند . تازه مسلمانان ، مخفیانه در شب در این پایگاه گرد پیامبر حلقه زده و از محضر پر فیض او بهره می جسته اند .

این خانه هم چنان تا سال 1395 ه . ق برابربا 1354 ه .ش پابرجا و محل آن به کتابخانه ای تبدیل شده بود که در این سال در طرح توسعه سعودی در پشت صفا تخریب گردید .

خانه حضرت خدیجه (س)

این خانه در نزدیکی محل تولد پیامبر در محلی معروف به القشاشیه و در کوچه الحجر (زقاق الحجر ) قرار داشته است . محل زندگی رسول خدا متاسفانه به علت تعصبات جاهلی حکام  وهابی آل سعود دچار سرنوشتی دردناک چون سایر آثار تاریخی شده و مورد تخریب قرار گرفته است .عقیل منزل حضرت  خدیجه را نیز پس از هجرت پیامبر در اختیار گرفت و معاویه بعدها در دوران خلافت خود آن را از عقیل خرید و به مسجد تبدیل کرد  ؛ آنگاه از خانه پدرش ابو سفیان که پیامبر هنگام فتح مکه آنرا امن قرار داده بود ، دری به مسجد گشود . بعدها ریطه دختر سقاح عباسی خانه ابوسفیان را خرید و لذا به خانه ریطه معروف شد . در خانه حضرت خدیجه تخته سنگی بر دیوار نصب بوده که می گویند پیامبر اکرم در کنار آن نماز می گزاردند و ظاهرا این همان سنگی بوده که رسول خدا خود را سنگ پراکنی های خانه ابی لهب در پناه آن محفوظ می داشتند .  سلیمان قانونی در سال 935 ه .ق آن را ترمیم و تجدید بنا کرد ولی در دوره سعودی این خانه نیز به بهانه های واهی تخریب شد . بعدها به جای آن مدرسه ای ساختند تا کودکان را درآن قرآن بیاموزند لیکن باز به علت توجه زائران به این مکان شریف ، این مدرسه خراب شد .

مکان تقریبی آن حدود یکصد و پنجاه متری مروه ودر نزدیکی زادگاه رسول خدا (ص) بود که اکنون داخل میدان پایانه اتوبوسرانی شهری در پشت صفا ومروه و خیابان  غزه محو شده است .

خانه ابوطالب و محل زندگی حضرت علی (ع)

یکی دیگر از مکانهای مهمی که در طرح توسعه مسجدالحرام تخریب گردیده است ، منزل ابوطالب پدر گرامی حضرت علی (ع) است . این مکان نه تنها محل زندگی ابوطالب و فرزند گرامی اش حضرت علی (ع) بوده بلکه محل رشد و نمو پیامبر اکرم (ص) نیز بوده است . هنگامی که عبدالله پدر گرامی رسول خدا (ص) وفات  یافت آن حضرت تحت سرپرستی عموی خویش ابوطالب در ابتدای منازل بنی هاشم ودر چند متری زادگاه رسول خدا قرار داشته که در دوران سعودی ودر توسعه میدان  پشت صفا و مروه ، تخریب و محل آن همانند سایر خانه ها به میدان پایانه اتوبوسرانی و محل ایستگاه تبدیل شد .

زادگاه حضرت حمزه سید الشهداء

زادگاه حضرت حمزه سید الشهداء  عموی گرامی رسول خدا درپایین مکه در محلی به نام " بازان " بوده است . خانه ای که ایشان در آن جا متولد تا قرن نهم به طور کامل بر جای بود .

خانه عبدالله بن جدعان یا محل پیمان حلف الفضول

یکی از اماکن مهمی که یادآور خاطره نخستین نقش پیامبر اسلام در سنین جوانی در امور سیاسی  و اجتماعی آن روزگار  بود ، خانه عبدالله بن جدعان است .

در این خانه ، پیمان معروف " حِلفُ الفضول " میان قبایل ساکن شبه جزیره بسته شد و پیامبر نیز قبل از بعثت در انعقاد این پیمان حضور یافته و آن را به امضا ء رساندند. علت انعقاد این پیمان به این دلیل بود که مردی از قبیله بنی زبید کالایی به عاص بن وائل سهمی فروخت . عاص ، کالا را تحویل گرفته بود و لیکن بهای آن را نمی داد . مرد زبیدی به ناچار بالای کوه ابو قبیس رفت و فریاد برآورد : " ای مردان (قریش) به داد ستم دیده ای دور از طایفه و کسان خویش برسید که در داخل شهر مکه  کالای او را به ستم می برند. همانا احترام ، کسی راست که خود را در بزرگواری تمام باشد و دو جامه فریبکار را احترامی نیست . "

پس از این واقعه بنی هاشم ، بنی عبدالمطلب ، بنی زهره ، بنی کلاب ، بنی تمیم ، بنی مره و بنی حارث بن فهر در خانه عبد الله بن جدعان تمیمی اجتماع کرده و پیمانی بستند که برای یاری هر ستمدیده و گرفتن حق وی هم داستان باشند و اجازه ندهند که در مکه برکسی ستم شود .

پس حق زبیدی را از عاص بن وائل گرفتند و نیز دختری را که نبیه بن حجاج از مرد ختعمی به زور گرفته بود از وی پس گرفتند . این واقعه  بیست سال قبل از بعثت اتفاق افتاد . حضرت رسول در مورد شرکت خویش در این پیمان فرموده اند : " در خانه عبدالله بن جدعان در پیمانی حاضر شدم که اگر شتر های سرخ موی یمنی را به من میدادند به آن اندازه راضی نمی شدم ."

خانه حارث بن عبد المطلب یا نخستین پایگاه ابلاغ اسلام

یکی از خانه های مهم دیگر این شهر که شاهد  حادثه بزرگی در تاریخ اسلام بوده ، متعلق به حارث فرزند عبدالمطلب و برادر هاشم است . مسئله " انذار عشیره الاقربین" در این منزل انجام شده است . این خانه که در پشت صفا و مروه و در محله مسکونی  بنی هاشم قرار داشت در توسعه های دوران سعودی دراطراف مسجدالحرام تخریب شد

خانه ام هانی یا محل معراج پیامبر (ص)

یکی از وقایع اعجاب انگیز تاریخ حیات پیامبر ، مسئله اسری و معراج آن حضرت  است . آن بزرگوار در شب هفدهم ربیع الاول (یک سال قبل از هجرت ) از منزل ام هانی دختر ابو طالب و خواهر حضرت علی (ع) که در داخل شعب ابی طالب قرار داشته ، شبانه به سوی بیت المقدس و سپس به معراج رفته اند .

ام هانی نقل می کند ، پیامبر شبی در منزل من بودند ، نماز عشا را با ایشان خواندم . آن حضرت به خواب رفته و ما هم خوابیدیم . پس وقتی صبح شد ، نماز صبح را خواندیم ، آن گاه آن حضرت فرمود : " ای ام هاتنی ! نماز عشا را در این خانه و این سرزمین را خواندم ، سپس نمازی در بیت المقدس گذاشتم و اکنون نیز نماز صبح را نزد شما می خوانم ." ام هانی گوید من به آن حضرت گفتم دراین مورد به کسی چیزی نگو که موجب اذیت و آزار و تکذیب شما خواهد شد . پیامبر واقعه را برای عده ای نقل کرد ، آنها از او نشانه ای خواستند . پیامبر نیز آنچه که در راه سیر خویش دیده و یا انجام داده بود ، سخن گفت . عده ای جستجو کرده و آن را مطابق حقیقت دانستند و او را تصدیق کردند .

خانه ام هانی در کنار مناره مسجد و در سمت صفا قرار داشته و به عبارتی در داخل شعب ابی طالب بوده است . این مکان مقدس تا سال 167 ق یعنی دوران عباسی هم چنان به طور کامل پای بر جا بوده است .

زادگاه امام صادق (ع)

امام صادق(ع) ششمین پیشوای شیعیان در خانه ای معروف به " دار ابی سعید " نزدیک " دار العجله " (سمت صفا و مروه ) به دنیا آمده اند . فاسی المکی در این خانه کتیبه ای نیز دیده است که بر آن نوشته شده : هذا مولد جعفر الصادق (ع) و دخله النبی " بنا بر مضمون این کتیبه ، علاوه بر مکان ولادت امام صادق ، پیامبر (ص) نیز به این خانه داخل شده است . محل تولد مذکور در سال 623 ق تعمیر گردید . گفته می شود که محل تولد جعفر طیار نیز در همین خانه بوده است که در دوران سعودی ، همرا دار العجله تخریب شده است .

مسجد انشقاق القمر

این مسجد که به یادبود بزرگترین حادثه زمان پیامبر ( ص) ، یعنی شق القمر (شکافته شدن ماه ) ساخته شده بود بر بالای کوه ابوقبیس و مشرف بر مسجدالحرام قرار داشت . این کوه که نسبتا بزرگ و در پشت مسجدالحرام و در سمت راست کوه صفا قرار داشته در دوران سعودی قسمت هایی از آن صاف و قصر دارالضیافه برآن ساخته شده است . لذا این مسجد و چند اثر تاریخی در این اقدام تخریب گردید .

مسجد حضرت ابراهیم

هنگامی که حضرت ابراهیم برای انجام فریضه حج مامور تشویق مردم شد ، بر بالای کوه ابوقبیس ایستاد و گفت :"ای بندگان خدا ، دعوت معبود را اجابت کنید. " در این مکان بعدها به یاد این واقعه ، مسجدی ساخته شد که پیامبر در این مکان به نماز می ایستادند .

چون فردی به نام ابراهیم قبیسی دراین مکان می زیست این مسجد به نام او نیز مشهور بود . این مکان به همراه مسجد انشقاق القمر و سایر آثار تاریخی که بر کوه ابوقبیس قرار داشت به علت بنای قصر دارالضیافه سعودی تخریب گردید .

مسجدالرایه

پیامبر گرامی اسلام در سال دهم هجرت عازم فتح مکه شدند و در بالای مکه ناحیه ای به نام "الردم " نزدیک چاه " جبیر بن مطعم بن عدی بن نوفل " که به آن " چاه علیا " می گفتند مستقر شده و پرچم سپاه اسلام را در آنجا نصب فرمودند و در آنجا نماز گزاردند . مسجد الرایه را عبدالله بن عبدالله بن عباس بن محمد ساخته و در کنار آن نیز حوضی برای سقایت مردم از آب چاه مذکور قرار داده بود.

معتصم عباسی آن را در سال 640ق بازسازی کرد و در دوران سعودی نیز تعمیر شد ولی در دهه اخیر این مسجد در طرح توسعه جاده حجون به ام الدرد تخریب شد و مسجد دیگری در نزدیکی آن ساخته شده است .