ارکان کعبه و اندازه های بیرونی آن

هریک از چهار گوشه خانه خدا را ارکان کعبه گویند که با نام خاص مشهور است که عبارتند از :

1- رکن اسود

این رکن در زاویه شرقی و همان جایی است که حجر الاسود در آن نصب شده از این رو ، آن را رکن اسود (سیاه) می نامند و چون تقریبا در سمت عراق واقع  است آن را رکن عراقی نیز گویند . اندازه این رکن تا رکن شامی یا عراقی 21 ذراع می باشد که با 20/10 متر برابر است . مستحب است این رکن را استلام کرد یا با دست یا با رو ، به روی آن ایستاد و اشاره نمود . پیامبر گرامی اسلام هرگاه رکن اسود و رکن یمانی را می دیدند آن را اسلام نموده و هرگز آنرا ترک نمی کردند .

2- رکن شامی

در زاویه شمالی و به سمت حجر اسماعیل قرار دارد و چون با سوریه وشام مواجه است ، آ نرا رکن شامی گویند . فاصله این رکن تا رکن غربی 17ذراع یا 32/8متر است . حضرت رسول رکن شامی را استلام نمی کردند زیرا این رکن و رکن غربی برپایه اولیه ای که ابراهیم قرار داد نیست و قریش در تجدید خانه با ساختن دیوار کوتاه حجر ، این دو رکن را تغییر داده اند .

3-رکن غربی

درزاویه غربی ودر سمت دیگر حجر اسماعیل قرار دارد وبه سبب کشور مصر می باشد . فاصله این رکن تا رکن یمانی 21 ذراع یا 29/10 متر است . رکن یمانی نیز مثل رکن شامی مورد استلام حضرت پیامبر (ص)  قرار نمی گرفته است .

4- رکن یمانی

این رکن در زاویه ی جنوبی ، مقابل کشور یمن در جنوب شبه جزیره قرار دارد و فاصله این رکن تا رکن اسود 18 ذرع برابر با 82/8 متر می باشد . مستحب است که رکن یمانی را استلام نمایند زیرا دیده نشده است پیامبر آن را ترک کرده باشند .

اندازه های درونی کعبه

کعبه دو سقف دارد ، ارتفاع در داخل تا سقف پایین که برابر در کعبه می باشد حدود 5/8 متر و ارتفاع داخلی کعبه تا سقف بالانیز حدود 9 متر است . برای روشن ساختن سقف پایین کعبه ، چهار روزنه تعبیه شده که به وسیله سنگهای مرمری به نام " بلق " تزیین گردیده اند . این سنگ ها را از صغای یمن برای ابن زبیر آورده بودند .

بام کعبه را نیز با سنگهای مرمر پوشانیده اند . اندازه اضلاع درونی کعبه بدین شرح است: از گوشه حجر الاسود تا گوشه شامی 80/7 و فاصله میان رکن یمانی و رکن حجر الاسود 5/6 متر است .

شاذِروان و درهای کعبه

شاذروان برآمدگی کوتاهی که دیوار کعبه را از بیرون احاطه کرده و باقی مانده یا نشانه محل دیوار قبلی خانه خداست که پس از بازسازی کعبه در زمان حجاج بن یوسف بیرون از خانه واقع شده و لذا محیط داخلی کعبه را کاهش داده است . فُقها ، شاذِروان را جزو خانه خدا می دانند که نباید هنگام طواف واجب روی آن راه یافت .

برای خارج ساختن آب باران ، میان شمال و غرب بام کعبه ناودانی نصب شده که آب باران را به داخل حجر اسماعیل هدایت می کند . کعبه تا سی و پنج سال بعد از ولادت حضرت رسول الله (ص) ناودان نداشته و قریش نخستین ناودان را در آن سال از چوب تراشیده و بر بام آن نصب کردند. در طول سالها ، حکام و امرا ، ناودانهایی از چوب نقره کوب یا مس نقره کوب تقدیم و نصب کرده اند . در سال 959 ق ناودانی از نقره ساختند و در سال 1021 ق با طلا منقش شد . ناودان طلای کنونی را سلطان عبدالحمید عثمانی در سال 1270 ق به خانه کعبه هدیه کرده است . در روایت آمده است که دعای کسی در زیر ناودان طلا رد نمی شود ، لذا به آن سفارش شده است .

مقام ابراهیم

یکی از نشانه های روشن و از قدیمی ترین آثار موجود در مسجدالحرام است . این مقام که در سیزده متری خانه کعبه قرار دارد از آن جهت قداست دارد که حضرت ابراهیم (ع) برای فراخوانی مردم به انجام حج روی آن ایستاد و از آنان خواست دعوت پروردگار (فریضه حج ) را لبیک گویند .

حجر اسماعیل

حجر اسماعیل بین رکن شامی و رکن غربی کعبه قراردارد . حجر به معنی پناه و دامن است و از این روی آن را به اسماعیل منسوب داشته اند که چون دیوارهای کعبه برافراشته شد ، حضرت اسماعیل برای پناه بردن از گرمای خورشید ، در سایه و کنار این دیوار می نشست و یا این که سایبانی در کنار آن برای خود برافراشته و در آنجا پناه می گرفت و چون از گرمای مکه نزد خدا وند شکوه کرد ، پروردگار متعال به او وحی فرمود که من برای تو در این مکان روزنه ای به بهشت می گشایم که تا روز قیامت از آن نسیم روح افزا بر تو بدمد . حضرت اسماعیل چون درگذشت او را در همان مکان مدفون ساختند .

حجر اسماعیل بخشی از خانه کعبه بوده که طی چندین نوبت در دورانهای مختلف تعمیر وبازسازی کعبه ، از خانه خارج گشته است . حجر اسماعیل که اکنون با نیم دایره ای محصئر شده است ، دارای دیواره ای به ارتفاع 40/1متر و پهنای نیم با دو در شرقی و غربی است . در دوره منصور ، زمین آن با سنگ مرمر پوشیده شد و در سالهای 161ق و 283ق و سالهای بعد نیز همواره سنگهای حجر را تعویض و ترمیم می کرده اند و اکنون نیزاز  سنگ مرمر مفروش است .

چاه زمزم

هنگامی که بین مادر حضرت اسماعیل یعنی هاجر و ساره همسر دیگر حضرت ابراهیم کدورتی پیش آمد ، ایشان ، هاجر و تنها فرزندش اسماعیل را به وادی خشک و سوزان مکه آورد . همراه مادر حضرت اسماعیل مشک آبی بود که از آن نوشیده و به کودک خود شیر می داد و هیچ گونه زاد و توشه ای غیر از آن نداشت . پس از اندک زمانی آبِ همراه هاجر تمام شد و شیرش خشک گردید . تشنگی فرزند ، مادر را به تلاش برای یافتن آب وا داشت . هاجر در پی آب ، فاصله میان کوه صفا و مروه را دوان دوان می پیمود و این مسیر را هفت بار طی کرد

هنگامی که به نزد کودک خویش آمد ، جبرئیل بر او ظاهر شده و با پای خود به محل چاه زمزم کوفت که به عظمت الهی از همان جا آب روی زمین آشکار شد . هاجر مشک را پر کرد و به فرزندش نوشانید . خبر پیدایش آب در این منطقه سوزان و لم یزرع قبایل جُرهُم را به این وادی کشانید که در کناره چاه سکونت گزیدند . مدتها گذشت و آنان همچنان ساکن بودند ، چون جُرهمیان حرمت کعبه را شکسته و به فسق وفجور پرداختند ، خداوند آب زمزم را از جوشش انداخته و خشک نمود به طوری که حتی مکان آن نیز محو گردید .

چاه زمزم همچنان تا دوران عبدالمطلب بن هاشم ، پدر بزرگ پیامبر مخفی بود . شبی او در خواب دید که خداوند به حفر نقطه ای از زمین که محل سابق چاه بود ، فرمان می دهد . عبدالمطلب به رغم سرزنش وآزار مردم ، با کمک فرزندش حارث همان نقطه را حفر کرد . در همان حال نذر کرد که اگر دارای ده پسر شود یکی از آنهارا در راه خدا قربانی کند . سپس با کندن چاه بر آن مجسمه ها و شمشیر ها دست یافت . و همچنان کند تا آب فوران کرد و فورا در کنار آن حوضی ساخت و آب را درون آن ریخت تا پراکنده نشود . او از این پس از آن آب به حاجیان می نوشانید و سقایت آنان را به عهده گرفت . چاه زمزم پس از سال323 ق خراب شد و آب آن قطع گردید که پس از لایروبی ، آب آن چندین برابر شد .

 این چاه در سالهای 822 و 1383 ق تعمیر و توسعه یافت . اکنون دهانه آن دو متر ونیم و عمق آن 30 متر است .