یثرب یا مدینة النبی ، قبل از هجرت پیامبر (ص) ، مسکن یهودیانی  بوده که در طول تاریخ به دفعات به این سرزمین مهاجرت کرده اند . تاریخ مهاجرت اولیه یهود را محققان از هزار تا هفتصد قبل از میلاد مسیح حدس زده اند .

کسانی نیز مهاجرت یهودیان به سرزمین حجاز ومدینه را به دنبال حملات بُخت النصر به سرزمین های مصر و قلسطین دانسته اند که وی بسیاری از یهودیان را به اسارت گرفته و این قوم را پراکنده ساخته بود . لذا عده ای بر اثر این حملات به "حجاز " ، " یثرب " ، " وادی القری " و مکانهای  دیگر رفته و ساکن شد ه اند.

احتمالا مهاجرت سایر یهودیان به شبه جزیره و مدینه در سال 70 میلادی صورت گرفته است.

در قرن پنجم میلادی نیز بار دیگر مهاجرت یهودیان به حجاز انجام شده است ، این بار نیز برای رهایی از تسلط و ستم رومیان و یافتن جای امنی برای زندگی پس از تصرف فلسطین به وسیله ی رومیان  بوده است  .

به جز طوایف یهود در مدینه و اعرابی که در آنجا ساکن بودند ، تعدادی از اعراب از یمن و جنوب شبه جزیره مهاجرت کرده ودر سرزمین های شمال از جمله یثرب نمودند . اعراب یثرب برخلاف ساکنین مکه ، از تمدن شهر نشینی نسبتا بالایی برخوردار بوده و  کار و پیشه اصلی آنان را کشاورزی ، زراعت و تولیدات و مصنوعات دستی تشکیل می داد.

ایشان برخلاف عدنانیان و ساکنین شبه جزیره که بیش تر از طریق تجارت و بازرگانی روزگار می گذرانیدند به زمین و آب وابستگی شدید داشتند . چون مدینه در سراسر شبه جزیره دارای امتیازات و ویژگی های مورد نظر آنان بود ، این شهر را برای سکونت مناسب دیدند.

از میان اعرابی که در یثرب ساکن شدند دو قبیله " اوس " و " خزرج " که بعدها پیامبر (ص) انها را " انصار " نامید با یهود بنی قریظه و بنی نظیر پیمان هایی منعقد ساختند .

این دو قبیله به علت رقابت های داخلی هیچ گاه نتوانستند اتحاد خویش را در مقابل رقیب اصلی یعنی ساکنین مکه حفظ کنند .

هجرت پیامبر (ص) به مدینه

قبایل اوس و خزرج که نزاع ها و جنگهای طولانی بین آنها زندگی را برایشان سخت و دشوار کرده بود ، با شنیدن ندای اسلام مصمم شدند تا با آن حضرت دیداری داشته و ایشان را برای رهبری مدینه و پایان بخشیدن به نزاعها و درگیریهای طولانی بین خود دعوت نمایند.

برای نخستین بار بطور پنهانی هفت نفر به نمایندگی " اوس و خزرج " در عقبه ی اول با پیامبر (ص) دیدار کرده و با دین جدید آشنا شدند .

در سال بعد هفتاد و دو از بزرگان اوس و خزرج مجددا در عقبه به حضور پیامبر رسیدند و ضمن پذیرش اسلام از ایشان دعوت نمودند تا به یثرب آ مده و رهبری این شهر را به دست گیرند . پس از بازگشت این عده به یثرب ، خانه ای در شهر نماند که اهل آن به اسلام نگرویده و صدای اذان و تکبیر از آن به گوش نرسد . پس از آن پیامبر به علت آزار بیش از حد مشرکان نسبت به یارانش اجازه فرمودند تا آنان به یا یثرب مهاجرت کنند و خود در مکه ماندند تا اجازه خروج از سوی خداوند داده شود . اندک زمانی نگذشته بود که پیامبر از سوی خداوند برای ادامه ی ماموریت الهی خویش در یثرب ، عازم آن دیار شدند ، لذا در شبی که مشرکان با فراهم ساختن طرح قتل رسول خدا در دارالندوه  ، منزل آ ن  حضرت را محاصره و تصمیم به قتل ایشان گرفتند ، منزل آ ن حضرت را محاصره و تصمیم به قتل ایشان گرفتند ، پیامبر به سوی یثرب رهسپار شدند . این شب که در تاریخ به لیله المبیت معروف شد یکی از شبهای بزرگ و سرنوشت ساز تاریخ اسلام است .