غیبت صغرا و کبرا یعنى چه و فرق آن دو چیست؟
پاسخ :
کلمه ى «غیبت» مصدر است و اگر از فعل معلوم باشد، به معناى «پنهان شدن»، «دور شدن»، «ضد حضور» است و اگر از فعل متعدى باشد، به معناى «آشکار کردن عیب دیگرى» خواهد بود. معناى اخیر، در علم اخلاق، کاربرد دارد. آن چه در این بحث مورد نظر است، معناى نخست، یعنى ضد حضور و پنهان شدن است. در اصطلاح شیعه ى امامیه، «غیبت»، بیش تر در مورد دوره اى به کار مى رود که با وفات امام حسن عسکرى و نهان شدن امام مهدى(علیه السلام) آغاز شد و تاکنون نیز ادامه دارد. به همین خاطر، علماى شیعه، تاریخ اسلام را از این دیدگاه، به دو عصر حضور و عصر غیبت تقسیم مى کنند و خود عصر غیبت نیز به دو دوره ى غیبت صغرا و غیبت کبرا تقسیم مى شود.
چنان که از روایات بر مى آید و عملا نیز واقع شده، امام مهدى(علیه السلام) دو غیبت دارد که یکى طولانى تر از دیگرى است. غیبت کوتاه را غیبت صغرا، و غیبت طولانى را که بعد از غیبت صغرا آغاز شده و هنوز نیز ادامه دارد، غیبت کبرا گویند.
غیبت صغرا؛ این غیبت از سال دویست و شصت هجرى (سال شهادت امام حسن(علیه السلام)) آغاز شد و تا سال سیصد و بیست و نه (سال وفات آخرین نایب خاص امام) یعنى حدود شصت و نه سال طول کشید. در این مدت، گرچه امام (علیه السلام) از نظرها پنهان بود، لکن این غیبت، عام و فراگیر نبود، و کسانى بودند که با امام زمان (علیه السلام) در تماس باشند. اینان به «نایبان خاص» امام(علیه السلام) مشهور شده اند. مردم، در کارهاى خود به این نوّاب مراجعه مى کردند و نامه ها و نیازمندى ها را به واسطه ى این افراد خاص به محضر حضرت مى فرستادند و پاسخ را دریافت مى داشتند و احیاناً بعضى نیز با واسطه ى نواب خاص، به محضر امام(علیه السلام) شرفیات مى شدند.
مى توان دلایل عمده ى شکل گیرى غیبت صغرا قبل از غیبت کبرا را در دو مورد ذیل خلاصه کرد:
1. غیبت صغرا که همراه با ارتباط نایبان خاص و برخى از شیعیان با امام مهدى(علیه السلام) بود، موجب تثبیت مسئله ى ولادت و حیات حضرت مهدى شد و از بروز برخى از انحرافات و شبهات جلوگیرى کرد.
2. غیبت صغرا، دوران آماده سازى شیعیان براى شروع غیبت کبرا بود و شیعیان، در این مدّت، خود را با دوره ى عدم حضور امام(علیه السلام) هماهنگ کردند. اگر غیبت صغرا نبود و غیبت کبرا به یک باره اتّفاق مى افتاد، موجب ایجاد مشکلات متعدّد و بروز انحراف برخى از افکار مى شد.
غیبت کبرا؛ این غیبت از سال سیصد و بیست و نه (هـ ق) یعنى به هنگام پایان نیابت چهارمین نایب خاص، شروع شد و تا زمان ظهور آن حضرت ادامه خواهد داشت. این، همان غیبتى است که آزمایش سخت بشرى در آن نهفته است.[1]
پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و ائمه ى هدى(علیه السلام) در روایات متعدّدى از این دو غیبت خبر داده اند. امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
قائم را دو غیبت خواهد بود: یکى طولانى و دیگرى کوتاه. در غیبت نخست، شیعیان خاص، جایش را مى دانند، ولى در دومى، جز خواص دوستان دینى او، کسى از جایش اطلاع ندارد.[2]
با این توضیح، نتیجه گرفته مى شود که غیبت صغرا یا همان غیبت کوتاه، مقدّمه اى براى غیبت کبرا و بزرگ بوده است. به طور خلاصه، تفاوت این دو غیبت، عبارت است از:
1. غیبت صغرا، محدود و کوتاه بود، در حالى که غیبت کبرا طولانى و مدّت آن نامعلوم است.
2. در غیبت صغرا، اشخاصى به عنوان نائب خاص، معرّفى و آنان واسطه ى مردم و امام به حساب مى آمدند، در حالى که در غیبت کبرا نواب عام، با ملاک هاى مشخّص، وجود دارند و امکان تماس با آن حضرت کم تر و محدودتر از غیبت صغرا است.
پی نوشتها:
[1]. ر.ک: شیخ کلینى، الکافى، ج 1، ص 335 - 342.
[2]. محمدباقر مجلسى، بحارالأنوار، ج 52، ص 155.
