به چه کسانى نایبان خاص امام زمان(علیه السلام) مى گویند؟
پاسخ :
بعد از آغاز غیبت صغرا، امام مهدى(علیه السلام) افرادى امین و مورد اعتماد را با نام و نشانى خاص که بین شیعیان شناخته شده بودند، به عنوان نایب خویش در بین مردم، انتخاب کردند. این افراد، واسطه ى آن حضرت و شیعیان بودند و یکى بعد از دیگرى، عهده دار منصب نیابت شدند.
عمده ترین وظایف این افراد عبارت بود از:
1. انتقال سؤال ها و مشکلات مردم به محضر امام زمان(علیه السلام) و رساندن جواب آن حضرت به مردم.
2. بر طرف کردن مشکلات علمى، اقتصادى و اجتماعى شیعیان.[1]
3. سازمانْ دهى وکلا و اخذ و توزیع اموال متعلّق به امام(علیه السلام) در میان مردم.[2]
4. مبارزه با مدّعیان دروغین نیابت و وکالت امام مهدى(علیه السلام) .[3]
5. مسئولیت هاى دیگرى که از سوى امام زمان (علیه السلام) بر عهده ى آنان گذاشته مى شد.
نایبان خاصّ امام زمان (علیه السلام) در زمان غیبت صغرا چهار نفر بودند: عثمان بن سعید؛ محمد بن عثمان؛ حسین بن روح؛ على بن محمد سمرى. هر یک از اینان در شهرهاى مختلف، براى خود، نمایندگانى داشتند.[4]
1. عثمان بن سعید عمرى
وى، نخستین نایب امام زمان (علیه السلام) است. ایشان، از یازده سالگى، متولّى خدمت به ائمه ى طاهرین(علیهم السلام) شد. وى، در ظاهر، روغن مى فروخت، در حالى که در اصل، حقوق شرعى را که به دستش مى رسید، در ظرف روغن مى گذاشت و به خدمت امام هادى(علیه السلام) و بعد از ایشان به خدمت امام حسن عسکرى(علیه السلام) مى برد. به همین دلیل، معروف به سمّان (روغن فروش) شده بود.[5]
عثمان بن سعید، بعد از آغاز غیبت صغرا، از سوى امام مهدى(علیه السلام) به عنوان نایب و وکیل آن حضرت در میان مردم انتخاب شد تا این که در سال دویست و شصت و سه هـ ق[6] یا دویست و شصت و پنج هـ ق[7] وفات یافت.
2. محمّد بن عثمان بن سعید
وى، فرزند وکیل اوّل (عثمان بن سعید عمرى) بود. حضرت امام حسن عسکرى(علیه السلام) او و پدرش را توثیق کرده و به شیعیان خبر داد که او از وکلاى فرزندم مهدى است.
چون هنگام وفات پدر محمد بن عثمان فرا رسید، توقیعى از جانب حضرت حجت (علیه السلام) بیرون آمد، مشتمل بر تعزیت نامه و این که بعد از وفات پدرش، او نایب از جانب ولى خدا است.[8] وى، بیش از چهل سال، مقام نیابت را داشت و در سال سیصد و چهار هـ. ق یا سیصد و پنج هـ ق وفات کرد.[9]
3. حسین بن روح نوبختى
شیخ ابوالقاسم حسین بن روح (متوفاى هجدهم شعبان سیصد و بیست و شش هـ ق) بعد از ابوسهل اسماعیل بن عسلى، مشهورترین افراد خاندان نوبختى است. عمده اشتهار او، به واسطه ى مقام دینى بزرگى است که در میان شیعه ى امامیه دارد. سومین نایب خاص حضرت حجت (علیه السلام) است. این بزرگوار، از سال سیصد و پنج هـ ق تا شعبان سیصد و بیست و شش هـ ق نیابت خاص داشته است. وى، حتّى در ایّام امامت امام یازدهم(علیه السلام)از صحابه ى خاص به شمار رفته است.[10]
4. على بن محمّد سمرى
على بن محمّد سمرى قائم مقام حسین بن روح شد. سه سال، امر نیابت با او بود. او، در نیمه ى شعبان سیصد و بیست و نه هـ ق به رحمت حق واصل شد. وفات او، آغاز غیبت کبرا بود. شیخ صدوق و شیخ طوسى روایت کرده اند از حسن بن احمد که گفت: در سالى که جناب سمرى وفات کرد، ما، در بغداد بودیم. چند روز قبل از وفاتش، به خدمت او رفتیم. فرمانى از حضرت صاحب الامر (علیه السلام) بیرون آورد که مضمونش این است:
بسم الله الرحمان الرحیم. اى على بن محمّد سمرى! خدا عظیم گرداند اجر برادران تو را در مصیبت تو. تا شش روز دیگر از دنیا مفارقت خواهى کرد. پس کارهاى خود را جمع کن و وصى و قائم مقام از براى خود قرار مده که غیبت تامه، واقع شده است.[11]
پی نوشتها:
[1]. لطف الله صافى گلپایگانى، منتخب الاثر، ص 484 و 495.
[2]. عباس راسخى نجفى، نواب اربعه، ص 44.
[3]. مهدى پیشوایى، سیره ى پیشوایان، ص 689.
[4]. سید حسن افتخارزاده، گفتارهایى پیرامون امام زمان (علیه السلام) ، ص 63.
[5]. باقر شریف قریشى، حیاة الامام المهدى(علیه السلام) ، ص 121؛ محمد باقر مجلسى، بحارالأنوار، ج 51، ص 344.
[6]. عباس نجفى، سفیران امام زمان(علیه السلام)، ص 27 و 34.
[7]. عبدالرحمن انصارى، در انتظار خورشید ولایت، ص 65.
[8]. عباس راسخى نجفى، نواب اربعه، ص 74.
[9]. سیره ى پیشوایان، ص 678 - 680.
[10]. نواب اربعه، ص 121 - 122.
[11]. همان، ص 134.
