مسأله 1725- کسی که بواسطه پیری نمی تواند روزه بگیرد، یا برای او مشقّت دارد، روزه بر او واجب نیست1، ولی در صورت دوم باید برای هر روز یک مد که تقریباً ده سیر است گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد2.

1- بهجت: و چنانچه تا رمضان بعد بتواند روزه بگیرد، اقوی وجوب قضا است، و در صورتی که نتواند تا رمضان بعد روزه را قضا کند واجب است برای هر روز یک مد طعام – که تقریباً ده سیر است – از گندم یا جو و مانند اینها صدقه بدهد و همچنین کسی که توانایی قضای روزه را داشته ولی به سبب ندانستن حکم، قضای آن را تا رمضان بعد تأخیر انداخته باید علاوه بر قضای روزه به مقداری که گفته شد کفّاره بدهد.

زنجانی: پیرمرد  و پیرزنی که نمی تواند  روزه بگیرد یا برای او مشقّت دارد  -اگرچه به حد حرج نرسد- روزه ماه رمضان بر او واجب نیست...

2- خوئی، تبریزی، سیستانی: باید برای هر روز یک مد طعام گندم یا جو یا نان و مانند اینها به فقیر بدهد.

گلپایگانی، صافی: باید برای هر روز یک مد گندم یا جو و مانند اینها به فقیربدهد بلکه در صورت اول نیز بنابراحتیاط لازم یک مد طعام بدهد.

زنجانی: باید برای هر روز یک مد، به احتیاط واجب حدود 900 گرم، طعام به فقیر بدهد.

سبحانی: باید براى هر روز 750 گرم آرد به فقیر بدهد.

*****

مکارم: مسأله- مرد و زن پیر که روزه گرفتن برای آنها مشکل است می توانند روزه را ترک کنند، ولی باید برای هر روز یک مد (تقریباً 750 گرم) گندم یا جو و مانند اینها به فقیر دهند و بهتر آن است بجای گندم و جو، نان را انتخاب کنند و در این صورت احتیاط واجب این است به اندازه ای باشد که گندم خالص آن، مقدار یک «مد» شود.

وحید: مسأله- کسى که به واسطه پیرى نمى تواند روزه بگیرد ، یا براى او مشقّت دارد ، روزه از او برداشته شده و در صورت دوم باید براى هر روز فدیه بدهد ، و فدیه یک مُد طعام است ، و احتیاط مستحبّ این است که خصوص گندم را بدهد.

مظاهری: مسأله- کسى که به واسطه پیرى یا مرض دیگر (مثل تشنگى زیاد) نمى‏تواند روزه بگیرد یا براى او مشقّت دارد، روزه بر او واجب نیست ولى در صورتى که روزه براى او مشقّت دارد باید براى هر روز 750 گرم گندم یا جو و مانند اینها یا قیمت آنها را به فقیر بدهد، و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد بهتر است روزه‏هایى را که نگرفته قضا نماید.

مسأله اختصاصی

بهجت: مسأله 1363- بر پسر یا دختری که تازه بالغ شده اند و قدرت بر روزه گرفتن ندارند، روزه واجب نیست و کفّاره هم ندارد ولی قضا دارد.

مسأله 1726- کسی که بواسطه پیری روزه نگرفته، اگر بعد از ماه رمضان بتواند1 روزه بگیرد، بنابراحتیاط واجب2 باید قضای روزه هایی را که نگرفته بجا آورد3.

1- زنجانی: بدون مشقّت...

2- گلپایگانی، سبحانی: بنابراحتیاط لازم...

فاضل، صافی، نوری: بنابراحتیاط مستحب...

[عبارت «بنابراحتیاط واجب» در رساله آیات عظام: اراکی، و زنجانی نیست]

3- خوئی، سیستانی: احتیاط مستحب آن است که قضای روزه هایی را که نگرفته است بجا آورد.

تبریزی: لازم نیست روزه را قضا نماید.

وحید: ، روزه هایى را که نگرفته قضا ندارد.

بهجت، مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1725.

*****

مکارم: مسأله- کسانی که به خاطر پیری روزه نگرفته اند اگر در فصل مناسبی که هوا ملایم و روزها کوتاه است بتواند قضای آن را بجا آورند احتیاط آن است که آن را قضا کنند.

مسأله 1727- اگر انسان مرضی دارد که زیاد تشنه می شود و نمی تواند تشنگی را تحمّل کند یا برای او مشقّت دارد، روزه بر او واجب نیست1، ولی در صورت دوم2 باید برای هر روز یک مد گندم یا جوومانند اینها به فقیر بدهد3،واحتیاط واجب4 آن است که بیشترازمقداری که ناچاراست آب نیاشامد و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد،بنابراحتیاط واجب بایدروزه هایی را که نگرفته قضا نماید.5

1- بهجت: ولی اگر تا رمضان بعد بتواند روزه بگیرد واجب است قضای آن را بگیرد و در صورت عدم توانایی واجب است برای هر روز یک مد طعام از گندم و جو و مانند اینها صدقه بدهد.

سیستانی: ولی درصورت دوم باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد واجب نیست قضا نماید.

وحید: ولى در صورت دوم باید براى هر روز یک مُد طعام به فقیر بدهد ، و احتیاط مستحبّ این است که بیشتر از مقدارى که ناچار است آب نیاشامد ، و چنانچه بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد ، روزه هایى را که نگرفته قضا ندارد.

سبحانی: ولی در صورت دوم باید برای هر روز یک مد آرد گندم به فقیر بدهد و بهتر آن است که  بیشتر از مقداری که ناچار است آب نیاشامد ، و چنانچه بعد بتواند در روزهای کوتاه و هوای ملایم  روزه بگیرد  بنابراحتیاط روزه هایی را که نگرفته قضا نماید.

2- گلپایگانی، صافی: و بلکه در صورت اول هم بنابراحتیاط لازم...

[عبارت « درصورت دوم » در رساله آیت الله فاضل نیست]

3- خوئی، تبریزی، فاضل: باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد...

زنجانی: در صورت دوم باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و احتیاط مستحب آن است که در طول روز بیشتر از مقداری که ناچار است آب نیاشامد و چنانچه تا ماه رمضان سال بعد عذرش برطرف شود باید روزه هایی را که نگرفته قضا نماید.

4- خوئی، گلپایگانی، تبریزی، فاضل، صافی: احتیاط مستحب...

5- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط باید روزه هایی را که نگرفته قضا نماید...

اراکی، زنجانی،گلپایگانی،  فاضل، صافی: باید روزه هایی را که نگرفته قضا نماید.

نوری: بنابراحتیاط مستحب باید روزه هایی را که نگرفته قضا نماید.

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1725.

*****

مکارم: مسأله- روزه بر کسانی که مبتلا به بیماری استسقاء هستند، یعنی زیاد تشنه می شوند و توانایی روزه گرفتن را ندارند و یا برای آنها بسیار مشکل است، واجب نیست ولی باید برای هر روز یک مد طعام که در مسأله قبل به آن اشاره شد کفّاره بدهند و بهتر است که پیش از مقدار ضرورت آب نیاشامد و اگر بعداً بتواند قضا کنند احتیاط واجب قضا کردن است.

مسأله 1728- زنی که زاییدن او نزدیک است و روزه برای حملش1 ضرر دارد روزه بر او واجب نیست، و باید برای هر روز یک مد طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد2 و نیز اگر روزه برای خودش ضرر دارد، روزه براو واجب نیست3 و بنابراحتیاط واجب باید4 برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد . و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته باید قضا نماید.

1- سیستانی: خودش یا حملش...

2- سیستانی: باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته باید قضا نماید. [پایان مسأله]

خوئی، تبریزی: باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد...

سبحانی: باید براى هر روز یک مدّ آرد گندم  به فقیر بدهد...

3- اراکی، سبحانی: و باید برای هر روز یک مد طعام (سبحانی: یک مد گندم و یا آرد آن را ) به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته باید قضا کند.

مکارم: [و] کفّاره هم ندارد، ولی بعداً قضا می کند. [پایان مسأله]

4- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط مستحب...

مظاهری: رجوع کنید به ذیل مسأله 1729.

*****

گلپایگانی: مسأله- زنی که زاییدن او نزدیک است و روزه برای حملش یا برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست . و باید* برای هر روز بنابراحتیاط لازم یک مد طعام به فقیر بدهد. و روزه هایی را که نگرفته باید قضا نماید.

. بهجت: واجب است افطار نماید و برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته، بعداً باید قضا نماید.

* صافی: در صورت اول باید...

. صافی: ولی اگر روزه برای خودش ضرر دارد، رعایت این احتیاط لازم نیست، اگر چه بهتر است...

وحید: مسأله- زنى که زاییدن او نزدیک است و روزه براى حملش یا خودش ضرر دارد ، روزه او صحیح نیست ، و در صورت اوّل باید براى هر روز یک مُد طعام به فقیر بدهد ، و همچنین بنابر احتیاط مستحبّ در صورت دوم ، و روزه هایى را که نگرفته باید قضا نماید.

زنجانی: مسأله- زن بارداری که روزه برای حملش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و نیز اگر روزه برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و بنابراحتیاط مستحب باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و درهر دو صورت اگر تا ماه رمضان بعد بتواند بدون ضرر روزه بگیرد باید روزه هایی را که نگرفته قضا کند، بلکه به احتیاط واجب اگر بعد از آن نیز بتواند روزه بگیرد، قضای روزه بر او واجب می شود.

فاضل: مسأله- اگر روزه گرفتن برای جنین زن حامله ضرر داشته باشد روزه بر او واجب نیست و باید قضای آن را بعداً بگیرد و اگر روزه گرفتن برای خود زن حامله ضرر دارد نباید روزه بگیرد و باید قضای آن را بعداً بگیرد و یک مد طعام نیز برای هر روز که روزه نگرفته به فقیر بدهد.

مسأله 1729- زنی که بچه شیر می دهد و شیر او کم است چه مادر بچه، یا دایه او باشد، یا بی اجرت شیر دهد، اگر روزه برای بچه ای که شیر می دهد ضرر دارد روزه بر او واجب نیست، و باید برای هر روز یک مد طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد1 و نیز اگر برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست2 و بنابراحتیاط واجب باید 3برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد ، و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته باید قضا نماید ولی اگر کسی پیدا شود که بی اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه از پدر یا مادر بچه یا از کس دیگری که اجرت او را بدهد اجرت بگیرد 4 (احتیاط واجب آن است که) بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.

1- سبحانی: باید برای هر روز یک مد طعام یعنی آرد گندم به فقیر بدهد...

2- سبحانی: باید برای هر روز یک مد طعام یعنی آرد گندم به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته باشد قضا نماید.

3- اراکی: روزه بر او واجب نیست و باید ...

4- اراکی: بچه را به او بدهد و روزه بگیرد....

*****

گلپایگانی، صافی: مسأله- زنی که بچه شیر می دهد و شیر او کم است. چه مادر بچه یا دایه او باشد و یا بی اجرت شیر دهد، اگر روزه برای بچه یا برای خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست و باید* برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد* و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته بایدقضا نماید. ولی اگر کسی پیدا شود که بی اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه از پدر یا مادر بچه یا از کس دیگری که اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، احتیاط واجب آن است که * بچه را به او بدهد و روزه بگیرد..

. زنجانی: زنی که بچه شیر می دهد...

* صافی: و در صورت اول باید...

*خوئی، تبریزی، زنجانی: اگر روزه برای بچه ای که شیر می خورد ضرر دارد روزه بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و نیز اگر برای خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست و بنابراحتیاط مستحب برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد...

* فاضل: اگر روزه برای بچه ای که شیر می خورد ضرردارد روزه بر او واجب نیست و نیز اگر برای خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد...

.سیستانی: ولی بنابراحتیاط واجب این حکم اختصاص به موردی دارد که شیر دادن بچه منحصر به همین راه باشد، و اما اگر راه دیگری برای شیر دادن بچه باشد – مثلاً چند زن در شیر دادن او شرکت کنند یا از شیر دادن با شیشه و پستانک کمک بگیرد- ثبوت این حکم محل اشکال است.

. زنجانی: در هر دو صورت اگر تا ماه رمضان بعد عذرش برطرف شود و بتواند قضا کند، باید روزه هایی را که نگرفته قضا کند، بلکه اگر بعد از آن نیز عذرش برطرف شد بنابراحتیاط واجب باید قضا کند.ولی اگر کسی پیدا شود و بتواند روزه بگیرد و بچه را شیر دهد یا روزه گرفتن برای او واجب نباشد احتیاط واجب آن است که شیردادن بچه را به او بسپارد و روزه بگیرد و در این مسأله فرقی نیست که زنی که بچه را شیر می دهد با اجرت بچه را شیرمی دهد یا بدون اجرت.

* خوئی، فاضل، تبریزی: واجب است...

. تبریزی: و همچنین است بنابراحتیاط اگر مادر بتواند بچه خود را از شیر خشک معمولی غذا دهد.

بهجت: مسأله- زنی که بچه شیر می دهد و شیر او کم است، چه مادر بچه باشد یا دایه او، چه با اجرت شیر بدهد یا بی اجرت، اگر روزه بری خودش یا بچه ای که شیر می دهد ضرر دارد، واجب است افطار کند و برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد، و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته بعد از برطرف شدن عذر، باید قضا نماید، و اگر کسی پیدا شود که بی اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه ، از پدر یا مادر بچه یا از شخص دیگری که اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، واجب است که بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.

وحید: مسأله- زنى که بچّه شیر مى دهد و شیر او کم است ، چه مادر بچّه باشد یا غیر مادر ، با اجرت شیر بدهد یا بدون اجرت ، اگر روزه براى بچّه اى که شیر مى دهد یا خود او ضرر دارد ، روزه او صحیح نیست ، و در صورت اوّل باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد ، و همچنین بنابر احتیاط مستحبّ در صورت دوم ، و روزه هائى را که نگرفته باید قضا نماید ، و این حکم در صورتى است که شیر خوردن این بچّه از راه دیگرى میسّر نباشد ، و اگر میسّر باشد واجب است آن زن روزه بگیرد.

مکارم: مسأله- زنانی که بچه را شیر می دهند خواه مادر بچه باشند یا دایه، اگر روزه گرفتن باعث کمی شیر آنها و ناراحتی بچه شود و روزه بر آنها واجب نیست، ولی برای هرروز همان کفّاره (یک مد طعام) واجب است، بعداً نیز باید روزه را قضا کنند، اما اگر روزه برای خودشان ضرر داشته باشد، نه روزه واجب است و نه کفّاره، ولی باید بعداً روزه هایی را که نگرفته اند قضا نمایند. اگر کسی پیدا شود که بدون اجرت، بچه را شیر دهد یا شخصی پیدا شود که اجرت دایه را بی منت بپردازد، در این صورت روزه گرفتن واجب است.

مظاهری: مسأله- - زنى که باردار است و یا زنى که بچّه شیر مى‏دهد، اگر روزه براى او یا بچه‏اش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و چنانچه تا ماه مبارک رمضانِ بعدى قدرت بر گرفتن روزه‏ها نداشته باشد، قضا هم ندارد. ولى در صورت استطاعتِ مالى باید براى هر روز معادل 750 گرم گندم یا جو و مانند اینها یا قیمت آنها را به فقیر بدهد.