راه ثابت شدن اول ماه

مسأله 1730- اول ماه به پنج چیز1 ثابت می شود،

اول : آن که خود انسان ماه را ببیند2.

دوم: عده ای که از گفته آنان یقین 3 پیدا می شود ، بگویند ماه را دیده ایم و همچنین است هر چیزی که بواسطه آن یقین4 پیدا شود5.

سوم: دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم 6 ولی اگر صف ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند 7 یا شهادتشان خلاف واقع باشد مثل این که بگویند داخل دایره ماه طرف افق بود اول ماه ثابت نمی شود8. اما اگر در تشخیص بعض خصوصیات اختلاف داشته باشند مثل آن که یکی بگوید ماه بلند بود و دیگری بگوید نبود، به گفته آنان اول  ماه ثابت می شود9.

چهارم: سی روز از اول ماه شعبان بگذرد که بواسطه آن، اول ماه رمضان ثابت می شود. و سی روز از اول رمضان بگذرد که بواسطه آن، اول ماه شوال ثابت می شود10.

پنجم: حاکم شرع حکم کند که اول ماه است11.

1- خوئی، سیستانی، زنجانی: به چهار چیز...

فاضل، تبریزی، وحید: به چند چیز...

2- زنجانی: یا از جهتی برای انسان یقین حاصل شود...

مکارم: [اول:] دیدن ماه با چشم، اما دیدن با دوربین و وسایل دیگری از این قبیل کافی نیست...

3- خوئی، گلپایگانی، صافی، بهجت، تبریزی، سیستانی، سبحانی، وحید: یا اطمینان...

4- خوئی، تبریزی، سبحانی، وحید: یا اطمینان...

سیستانی: یا اطمینان از یک منشأ عقلایی...

5- بهجت: و ممکن است از این قبیل باشد هنگامی که ماه جدید به صورت طوق دار مشاهده شود یعنی علاوه بر نیم دایره هلال که کاملاً نورانی است نیمه دیگر آن که تاریک است همراه با هاله ای از نور کم دیده شود که چنین حالتی می تواند نشانه این باشد که روز گذشته روزاول ماه بوده و فردا روز دوم است، همچنین اگر به دلیل دیده نشدن ماه در شب سی ام ماه گذشته بنابراستصحاب حکم شود که آن روز روز سی ام است اما در شب سیزدهم ماه آینده ماه به صورت بدر کامل دیده شود که همین علامت می تواند نشانه این باشد که آن شب در واقع شب چهاردهم ماه است و ماه گذشته بیست و نه روز بوده است....

مکارم: [دوم:] شهادت عده ای که از گفته آنان یقین پیدا شود (هر چند عادل نباشند، همچنین هر چیزی که مایه یقین گردد)...

زنجانی: دوم: آن که از جهتی برای انسان یا نوع مردم اطمینان حاصل شود مثلاً عده ای بگویند ماه را دیده ایم، ولی اگر برای شخص انسان بر خلاف متعارف اطمینان حاصل شود به گونه ای که برای نوع مردم در آن شرایط اطمینان حاصل نمی شود نمی تواند به اطمینان خود اعتماد کند...

مظاهری: دوّم: عدّه‏اى که از گفته آنان اطمینان پیدا شود بگویند ماه را دیده‏ایم و همچنین است هر چیزى که به واسطه آن اطمینان پیدا شود...

6- گلپایگانی، صافی: به شرط این که صفت ماه را بر خلاف یکدیگر نگویند و قولشان قابل تصدیق باشد، پس اگر بر خلاف هم صفت ماه را بگویند یا هوا ابر باشد و یا اگر آسمان صاف باشد هیچکس غیر از این دو نفر نبیند، کفایت نمی کند. [پایان مورد سوم]

بهجت: یا اینکه یکی بگوید ماه را دید و دیگری بگوید سی روز قبل ماه شعبان را دیدم...

7- خوئی، تبریزی: اول ماه ثابت نمی شود [پایان مورد سوم]

8- بهجت: [پایان مورد سوم]

نوری: اگر صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند و یا آسمان صاف باشد و جمعیت زیادی با دقت تمام برای دیدن ماه اجتماع کنند و نبینند، در این صورت که احتمال عقلائی برای اشتباه آن دو نفر هست، بگویند اول ماه ثابت نمی شو..د.

سیستانی: سوم: دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم، ولی اگر صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند، اول ماه ثابت نمی شود و همچنین است اگر انسان یقین یا اطمینان به اشتباه آنها داشته باشد یا شهادت آنان مبتلا به معارض – یا درحکم معارض – باشد مثلاً اگر گروه زیادی از مردم شهر استهلال نمایند، ولی بیش از دو نفر عادل کسی دیگر ادعای رؤیت ماه را نکند، یا آن که گروهی استهلال کنند، و دو نفر عادل از میان آنان ادعای رؤیت کنند و دیگران رؤیت نکنند حال آنکه دو نفر عادل دیگر در میان آنها باشد که در دانستن جای هلال و در تیز بینی مانند آن دو عادل اول باشند و آسمان صاف باشد و مانع احتمالی از دیدن آن دو نباشد، در این چنین موارد، اول ماه به شهادت دو  عادل ثابت نمی شود...

وحید: سوم: دو مرد عادل بگویند که در یک شب ماه را دیده ایم ، ولى اگر صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند ، اوّل ماه ثابت نمى شود ، و همچنین اگر قابل تصدیق نباشند ، مثل این که آسمان صاف باشد و عدّه استهلال کنندگان زیاد باشند و غیر از این دو دیگران هر چه دقت کنند نبینند...

9- مکارم: [سوم: ] شهادت دو مرد عادل، ولی اگر این دو شاهد صفت ماه را بر خلاف یکدیگر بگویند، یا نشانه هایی بدهند که دلیل بر اشتباه آنهاست به گفته آنها اول ماه ثابت نمی شود...

زنجانی: سوم: دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم و به جهتی اطمینان نوعی به اشتباه آنها  نباشد. بنابراین اگر هوا صاف باشد و جماعت زیادی استهلال کرده باشند  ولی تنها دو نفر گواهی به رویت هلال دهند اعتباری به شهادت آنها نیست...

سبحانی: سوم: دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده ایم و در خصوصیات ماه اختلاف نداشته باشند، اما اگر در تشخیص بعضى خصوصیات اختلاف داشته باشند مثل آنکه یکى بگوید ماه بلند بود و دیگرى بگوید نبود، به گفته آنان اوّل ماه ثابت مى شود...

10- خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی، وحید: [پایان مسأله]

مکارم: البته این در صورتی است که اول ماه قبل، مطابق همین طرق ثابت شده باشد...

11- بهجت: بنابرأظهر.

فاضل: پنجم: مجتهد جامع الشرایط حکم کند که اول ماه است.

مکارم: پنجم: حکم حاکم شرع، به این صورت که برای مجتهد عادلی اول ماه ثابت شود و سپس حکم کند که آن روز اول ماه است، دراینصورت پیروی او بر همه لازم است مگر کسی که یقین به اشتباه او دارد.

مسأله اختصاصی

سبحانی: مسأله 1385- هرگاه هوا ابرى باشد، و یا صاف باشد و دیگران نیز به دیدن ماه اقدام کنند ولى هیچ کس جز این دو نفر مدعى رؤیت نباشند در این دو صورت به قول دو عادل نیز ماه ثابت نمى شود و بعید نیست که اشتباه باصره بوده است.

مسأله 1731- اگر حاکم شرع1 حکم کند که اول ماه است، کسی هم که تقلید او را نمی کند، باید به حکم او عمل نماید، ولی کسی که می داند حاکم شرع2 اشتباه کرده، نمی تواند به حکم او عمل نماید.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست.

1و2- فاضل: مجتهد جامع الشرائط...

مکارم: رجوع شود به ذیل مسأله 1730.

*****

خوئی: مسأله- اول ماه به حکم حاکم شرع ثابت نمی شود و رعایت احتیاط، اولی است.

وحید: مسأله- ثبوت اوّل ماه به حکم حاکم شرع محلّ اشکال است.

سیستانی: مسأله- اول ماه به حکم حاکم شرع ثابت نمی شود، مگر اینکه از حکم او یا ثابت شدن ماه نزد او، اطمینان به دیده شدن ماه حاصل شود.

زنجانی: مسأله- ثبوت ماه با حکم حاکم، محل اشکال است، بلی اگر موجب اطمینان شود (به تفصیلی که در مسأله قبل گذشت) کافی است.

تبریزی: مسأله- اول ماه به حکم حاکم شرع ثابت می شود مگر آن که بداند که در حکم اشتباه شده و چنانچه حاکم شرع بگوید دو عادل نزد من به رؤیت هلال شهادت داده اند کافی است.

مسأله 1732- اول ماه با پیشگویی منجمین ثابت نمی شود1، ولی اگر انسان از گفته آنان یقین2 پیدا کند، باید به آن عمل نماید3.

1- سبحانی: اول ماه با محاسبات نجومى ثابت نمى شود...

سیستانی: مگر این که انسان از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا کند.

2- خوئی، تبریزی، بهجت، وحید: یا اطمینان...

مظاهری: اطمینان...

3- زنجانی: اگر از گفته آنان یقین یا اطمینان برای خود انسان یا نوع مردم حاصل شود باید به آن عمل نماید، البته اگر اطمینان شخصی برخلاف اطمینان متعارف مردم باشد معتبر نیست.

سبحانی: و اگر با محاسبات علمى امکان رؤیت هلال را نفى کنند ثبوت هلال با شهادت دو نفر عادل مشکل مى باشد. و احادیث مربوط به عدم حجیت قول منجم و... مربوط به محاسبات ظنى آن روز بوده و ارتباطى به محاسبات علمى امروز ندارد.

*****

مکارم: مسأله- اول ماه به وسیله تقویمها و محاسبات منجمین ثابت نمی شود، هر چند آنها اهل اطلاع و دقت باشند، مگر این که از گفته آنها یقین حاصل گردد.

مسأله 1733- بلند بودن ماه یا دیر غروب کردن آن، دلیل نمی شود که شب پیش ، شب اول ماه بوده است1.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست

1- سیستانی: و همچنین اگر ماه طوق داشته باشد دلیل نمی شود که شب دوم ماه باشد.

خوئی، تبریزی: بلی اگر ماه پیش از ظهر دیده شود آن روز اول ماه محسوب می شود و همچنین اگر ماه طوق داشته باشد بعد معلوم می شود مال شب سابق بوده.

وحید: ولى اگر پیش از ظهر ماه دیده شود آن روز اوّل ماه محسوب مى شود ، و ثبوت اوّل ماه به طوق داشتن ماه محلّ اشکال است.

زنجانی: بلی، اگر ماه پیش از ظهر دیده شود آن روز اول ماه محسوب می شود و اگر ماه، طوق داشته باشد علامت این است که آن شب، شب دوم ماه است، بنابراین اگر احتمال دهیم که ماه در شب یا روز قبل قابل رؤیت بوده و به جهتی مثلاً ابری بودن هوا، دیده نشده، و در شب بعد ماه طوق داشته باشد آن شب، شب دوم به حساب می آید، ولی اگر یقین داشته باشیم که در شب و روز قبل چنانچه هوا صاف هم می بود امکان رؤیت ماه نبوده، طوق داشتن ماه در شب بعد، کفایت نمی کند.

مسأله 1734- اگر اول ماه رمضان برای کسی ثابت نشود1 و روزه نگیرد، چنانچه دو مرد عادل بگویند که شب پیش ماه را دیده ایم 2 باید روزه آن روز را قضا نماید3.

1- مکارم: روزه واجب نیست، ولی اگر بعداً ثابت شود که آن روزی را که روزه نگرفته اول ماه بوده باید آن را قضا کند.

2- خوئی، سیستانی، بهجت، تبریزی، زنجانی: چنانچه بعد ثابت شود که شب پیش اول ماه بوده...

مظاهری: چنانچه بعد معلوم شود که ماه رمضان بود...

3- تبریزی: و چنانچه در اثناء روز ثابت شود باید بقیه روزرا امساک کند و بعد از رمضان قضا نماید.

مسأله 1735- اگر در شهری اول ماه ثابت شود، برای مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر آن دو شهر با هم نزدیک باشند، یا انسان بداند که افق آنها یکی است1.

1- گلپایگانی: یا در شهری که دیده شده آفتاب زودتر از شهر خودش غروب کند.

اراکی: یا شهری که ماه در آن دیده شده است در شرق آن شهر باشد.

زنجانی: یا  بداند که اگر درشهر اول ماه دیده شود در شهر دوم هم ماه دیده می شود.

*****

خوئی، تبریزی: مسأله- اگر در شهری اول ماه ثابت شود، در شهرهای دیگر چه دور باشند چه نزدیک، چه در افق متحد باشند یانه.، نیزثابت می شود در صورتی که در شب مشترک باشند ولو به اینکه اول شب یکی آخر شب دیگری باشد.

. وحید: در صورتی که در بیشتر از شب مشترک باشند ثابت می شود و در غیر این دو صورت ثبوت هلال در آنجا محل اشکال است.

. نوری: همین قدر که در شب بودن آن شب، مثل مکه و کراچی یا لندن و کابل، نه مثل تهران و واشنگتن، اشتراک داشته باشند ثابت می شود.

سیستانی: مسأله- اگر در شهری اول ماه ثابت شود، در شهرهای دیگر که در افق با او متحد می باشند، اول ماه نیز ثابت می شود و مقصود از اتحاد افق، در اینجا آن است که اگر در شهر اول، ماه دیده شود، در شهر دوم اگر مانعی مانند ابر نباشد دیده می شود و این در موردی محقق می شود که شهر دوم اگر غرب شهر اول باشد در خط عرض نزدیک به آن باشد و اگر در شرق آن است در صورتی ثابت می شود که وحدت افق معلوم باشد هر چند از این جهت که زمان ماندن ماه در افق شهراول بیش از مقدار اختلاف بین غروب دو شهر باشد.

فاضل: مسأله- اگر اول ماه در شهری ثابت شود برای همه شهرهایی که با آن شهر در قسمتی از شب شریک هستند کفایت می کند.

بهجت: مسأله- اگر در شهری ماه دیده شد درصورتی برای ساکنین شهر دیگر مفید است که یقین یا اطمینان بکنند اگر در آسمان یا زمین مانعی نبود در آنجا هم ماه دیده می شد چه در شرق باشد یا در غرب، ولی اگر به این مطلب یقین نداشته باشند، نمی توانند به دیدن ماه در شهر دیگر اکتفا کنند.

مکارم: مسأله- اگر در شهری اول ماه ثابت شود، برای شهرهای دیگر که با آن نزدیک است کافی است و همچنین شهرهای دور دستی که افق آنها با هم متحد است، همچنین اگر در بلاد شرقی ماه دیده شود برای کسانی که در بلاد غربی نسبت به آنها باشند کافی است (مثل این که اول ماه در مشهد ثابت شود مسلماً برای کسانی که در تهران هستند کافی است ولی عکس آن کفایت نمی کند).

صافی: مسأله- بعید نیست کفایت رؤیت ماه در هر محلی برای سایر نقاط.

سبحانی: مسأله- اگر در شهرى اول ماه ثابت شود، براى مردم شهر دیگر که به آن نزدیک است کفایت مى کند و همچنین شهرهاى دور دستى که افق آنها با هم متحد است و همچنین اگر ماه در بلاد شرقى مانند مشهد ـ دیده شود براى کسانى که در بلاد غربى هستند، کفایت مى کند. ولى رؤیت در بلاد غربى براى کسانى که در قسمت شرقى آن هستند کفایت نمى کند، مگر آن [که آن]دو شهر با هم نزدیک باشند، یا انسان بداند که افق آنهایکى است.

مظاهری: مسأله- اگر در شهرى اوّل ماه ثابت شود در هر جایى هم که افقش با آنجا نزدیک باشد نظیر همه شهرهاى ایران، اوّل ماه براى همه ثابت مى‏شود.

مسأله 1736- اول ماه به تگلراف ثابت نمی شود مگر دو شهری که از یکی به دیگری تلگراف کرده اند، نزدیک یا هم افق باشند و انسان بداند تلگراف از روی حکم حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.

این مسأله در رساله آیات عظام: سیستانی ، مکارم، مظاهری و سبحانی نیست.

*****

خوئی، تبریزی: مسأله- اول ماه به تگراف ثابت نمی شود، مگر انسان بداند که تلگراف ازروی شهادت دو مرد عادل یا از راه دیگری بوده که شرعاً معتبر است.

فاضل: مسأله- اول ماه با تلفن، تلگراف، رادیو و وسایل اطلاع رسانی جدید در صورتی ثابت می شود که : 1- در شهر مبدأ که اول ماه در آن ثابت شده به یکی از راههایی که در مسأله [1730] ذکر شده ثابت شده باشد.

 2- انسان ازخبر مذکور اطمینان به صحت آن پیدا کند.

3- شهری که در آن، اول ماه ثابت شده با شهر مذکور در مقداری از شب شریک باشند.

بهجت: مسأله- اول ماه به تلگراف ثابت نمی شود مگر اینکه انسان بداند که تلگراف از راهی بوده که شرعاً معتبر است مثلاً دو نفرعادل شاهد شهادت داده اند یا آن که سبب اطمینان شود اگر چه با ضمیمه نشانه ها و امارات دیگر باشد.

وحید: مسأله- اوّل ماه به تلگراف ثابت نمى شود ، مگر انسان بداند که تلگراف بر اساس حجّت شرعیه بوده است.

زنجانی: مسأله- اول ماه با تلفن، تلگراف، رادیو و وسائل اطلاع رسانی جدید ثابت نمی شود مگر انسان بداند که اولا از روی شهادت دو مرد عادل یا از راه دیگری بوده که شرعا معتبر است و دیگر اینکه این اخبار برای این شهر هم کافی است.

صافی، نوری: مسأله- اول ماه به تلگرام ثابت نمیشود، مگر اینکه انسان بداند که تلگرام، از روی حکم حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.

 

مسأله 1737- روزی را که انسان نمی داند آخر رمضان است یا اول شوال، باید روزه بگیرد ولی اگر پیش از مغرب1 بفهمد که اول شوال است باید افطار کند2.

1- خوئی، تبریزی، سیستانی، مکارم، زنجانی: اگر در اثناء روز...

2- مکارم: هر چند نزدیک مغرب باشد.

مسأله 1738- اگر زندانی نتواند به ماه رمضان یقین کند1، باید به گمان عمل نماید2، و اگر آن هم ممکن نباشد، هر ماهی را که روزه بگیرد3 صحیح است4 و بنابراحتیاط واجب باید5 بعد از گذشتن یازده ماه از ماهی که روزه گرفته، دوباره یک ماه روزه بگیرد ولی اگر بعد، گمان پیدا کرد باید به آن عمل نماید.

این مسأله در رساله آیت الله بهجت نیست

1-مظاهری: اگر زندانى و مانند آن نتوانند به ماه رمضان اطمینان کند...

2-سیستانی: ولی اگر بتواند قویتر پیدا کند نمی تواند به گمان ضعیف عمل نماید و باید سعی و کوشش تمام در تحصیل قویترین احتمال داشته باشد و اگر هیچ راهی نبود از قرعه به عنوان آخرین راه استفاده کند اگر موجب قوت احتمال شود، و اگر عمل به گمان ممکن نباشد، باید یک ماهی را که احتمال می دهد ماه رمضان است روزه بگیرد، ولی باید آن ماه را در نظر داشته باشد پس چنانچه بعد بر او معلوم شود که ماه رمضان یا پس از آن بوده چیزی بر او نیست، ولی اگر معلوم شود که قبل از ماه رمضان بوده باید روزه های ماه رمضان را قضا نماید.

مکارم: و آن ماه را که بیشتر احتمال می دهد که ماه رمضان است روزه بگیرد و اگر گمان برای او حاصل نشود هر ماهی را که روزه بگیرد صحیح است، ولی احتیاط واجب آن است که اگر زندان او ادامه یابد در سال آینده نیز همان ماه را روزه بگیرد.

3- خوئی، زنجانی: هر ماهی را که احتمال می دهد ماه رمضان است روزه بگیرد...

4- اراکی، گلپایگانی، خوئی، زنجانی، فاضل، تبریزی، صافی: ولی باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهی که روزه گرفته، دوباره یک ماه روزه بگیرد..

. اراکی: ولی اگر بعد گمان پیدا کرد باید به آن عمل نماید.

. فاضل: و اگر بعد خلاف آن ثابت شود، روزه او صحیح است و اگر ثابت شود که هنوز ماه رمضان نرسیده باید دوباره روزه بگیرد.

سبحانی: و اگر زندان او ادامه یافت...

5- مظاهری: بهتر آن است که ...

*****

وحید: مسأله- اگر زندانى راهى براى ثبوت ماه رمضان نداشته باشد ، باید به گمان از هر طریقى که میسّر است عمل نماید ، و اگر آن هم ممکن نباشد هر ماهى را که احتمال مى دهد ماه رمضان است روزه بگیرد صحیح است ، ولى باید بعد از گذشتن یازده ماه از ماهى که روزه گرفته ، دوباره یک ماه روزه بگیرد ، و اگر بعد از آن روشن شود که آنچه را که گمان کرده یا اختیار کرده ماه رمضان نبوده ، چنانچه معلوم شود ماه رمضان قبل از آن ماه بوده ، کفایت مى کند ، و اگر معلوم شود بعد از آن بوده باید قضا نماید.